Het DaltonCafé van 13 mei ’24 over burgerschapsonderwijs op daltonscholen

René Berends (2024) 

Het daltonCafé

De daltonvereniging organiseert al sinds 2020-’21 periodiek een DaltonCafé. Het is inmiddels een populair online platform waar daltonianen (PO en VO) elkaar rond interessante onderwerpen en ontwikkelingen ontmoeten en waarbij onderzoek en praktijkervaringen centraal staan. De organisatie ligt in handen van de bestuursleden Vera Otten-Binnerts en Marja Out.

Op 13 mei jl. stond het DaltonCafé dit jaar voor de tweede keer in het teken van ‘burgerschapsonderwijs’. Vera Otten-Binnerts en René Berends, onderzoekers van het lectoraat Vernieuwend Onderwijs van Saxion hogeschool, presenteerden de voortgang van hun onderzoek naar ‘burgerschapsonderwijs op daltonscholen’ dat in het lectoraat wordt uitgevoerd. Tijdens het daltonCafé van 22 januari jl. bespraken ze vooral hun historisch onderzoek naar de vraag hoe burgerschapsvormend het Dalton Plan van Parkhurst zelf was (zie Nieuwsbrief van januari ’24). Ditmaal stond hun presentatie in het teken van de vraag hoe moeten daltonscholen het schrijven van een burgerschapsbeleidsplan aanpakken.

Er namen 36 personen deel aan het café. In dit paper een verslag.

Naar aanleiding van het onderzoek naar burgerschap en de presentaties tijdens de cafés en op de burgerschapsbeleidsdagen heeft Vera Otten een padlet aangemaakt, waar veel achtergrondmateriaal over burgerschap voor daltonscholen verzameld wordt. Kijk even naar de padlet en houd in de gaten dat er de komende tijd meer op gepubliceerd wordt:

https://saxionuas.padlet.org/vbi02/dalton-en-burgerschap-v7yq1jv209apnfd9

Dalton is (toch) burgerschap? Deel 2
Na een korte samenvatting van de vorige presentatie waarin centraal stond wat voor burger Parkhurst zelf was en hoe burgerschapsvormend haar Dalton Plan was (over dit onderzoek zal nog rond de zomervakantie een publicatie verschijnen en zie ook het verslag in de nieuwsbrief van januari ’24) vertelden Vera en René over de voortgang van het onderzoek. Met de focusgroep is inmiddels weer een aantal keren overleg gepleegd en bij Saxion zijn er twee goed bezochte burgerschapsbeleidsdagen geweest, waar ook de inspectie aanwezig was en haar eisen en verwachtingen verduidelijkte. Verder zijn er materialen van scholen verzameld, onder andere naar aanleiding van presentaties in de NDV-regio’s.

Wat vraagt de Inspectie?
Duidelijk is dat (ook) daltonscholen moeten voldoen aan de wettelijke taak om burgerschapsonderwijs te geven. Daarvoor is het nodig een burgerschapsbeleidsplan op school te ontwikkelen, waarin drie zaken beschreven moeten worden:

• de schoolvisie op burgerschap(sonderwijs);
• vanuit die visie moet er een leerlijn (met doelen)/curriculum/programma ontwikkeld worden;
• scholen moeten ook aangeven op welke wijze gestelde doelen gerealiseerd worden en hoe er geprobeerd wordt om resultaten inzichtelijk te maken.

Bij het ontwikkelen van de visie (punt 1) moet er aandacht zijn voor drie aspecten:

1. de wijze waarop aandacht besteed wordt en voldaan wordt aan de wettelijke eisen/doelen,
2. de wijze waarop burgerschapsonderwijs past bij de eigen onderwijspedagogische visie van de school (dalton) en
3. hoe er in het burgerschapsonderwijs afgestemd wordt op de eigen populatie.

Voor aandachtspunt a) heeft de SLO de wettelijke kaders nader uitgewerkt. Het zijn voorbeelden van uitwerkingen (dus het is niet wettelijk vereist deze te volgen). De uitwerkingen van de SLO zijn in de uitwerkingen van het lectoraat (bijlages) wel als een uitgangspunt gebruikt.

Voor aandachtspunt b) is in het lectoraat Vernieuwend onderwijs een analyse gemaakt van het burgerschapsvormende karakter van het daltongedachtegoed (zie: Berends, Otten-Binnerts, in press).

Aandachtspunt c) vraagt erom dat scholen uitwerken hoe in hun schoolcultuur als ook in de leerlijn (doelen/ curriculum/ programma) een vertaalslag gemaakt wordt naar de eigen populatie. Het gaat erom het aanbod voor burgerschapsonderwijs af te stemmen op de eigen leerlingen en de eigen context op school.

In de bijlagen volgen drie tabellen met suggesties voor een verdere uitwerking van het eigen burgerschapsbeleidsplan voor daltonscholen. De bijlagen zijn in het DaltonCafé ook langsgelopen.

In tabel 1 vind je een overzicht van de zes (concept-)kerndoelen burgerschap, met erbij de uitwerkingen zoals de SLO die voor het PO als voor het VO gemaakt heeft. In de laatste kolom vind je de daltonontwerpprincipes voor burgerschapsonderwijs. Deze ontwerpprincipes vloeien voort uit het onderzoek van het lectoraat naar burgerschap in de ‘roots’ van het daltononderwijs. Hoe we aan dit ontwerpkader gekomen zijn, is terug te lezen in de publicatie van Otten-Binnerts en Berends (in press).

In tabel 2 vind je een overzicht van ‘daltondoelen burgerschap’, ingedeeld naar de zes kerndoelen. Dit overzicht van doelen is ontwikkeld door de uitwerkingen van de SLO van de kerndoelen te combineren met de daltonontwerpprincipes die voortvloeien uit het onderzoek van het lectoraat. Er is ruimte overgelaten om doelen toe te voegen aan de lijn, als scholen daartoe aanleiding zien en toe besluiten. Zo kan de doelenlijn burgerschap schoolspecifiek gemaakt worden.

In de kolommen van tabel 2 kan in de rechter kolommen aangekruist worden in welke bouwen welke doelen aan bod komen. Door aan te geven in welke bouwen de doelen aan de orde komen, kan elke daltonschool zo bij de gestelde doelen een eigen ‘leerlijn’ vaststellen, met behulp waarvan er een eigen schoolspecifiek curriculum/programma gemaakt kan worden. Tabel 2 is dus een tabel die door scholen aangevuld kan worden en het is een tabel waarmee de eigen leerlijn ontwikkeld kan worden. Door dit zelf te doen kan er aangesloten worden bij de eigen specifieke populatie. Wanneer dat in het plan verwoord wordt, kan ook aan deze eis van de Onderwijsinspectie voldaan worden.

In tabel 3 vind je vervolgens voorbeelden van concrete activiteiten die op scholen uitgevoerd (kunnen) worden in het kader van burgerschapsonderwijs. Deze activiteiten zijn verzameld uit eigen brainstormen van de leden van de focusgroep uit het onderzoek dat in het lectoraat uitgevoerd is. Hier zijn activiteiten aan toegevoegd uit verschillende brainstormsessies, onder andere tijdens de burgerschapsbeleidsdagen voor daltonscholen die in april 2024 bij Saxion gehouden zijn.

Met een eigen geformuleerde daltonvisie op burgerschap en een eigen doelspecificatie (op basis van tabel 2) en een eigen keuze uit activiteiten of eigen toevoegingen hierop kan elke school voldoen aan de door de Onderwijsinspectie gestelde eigen voor burgerschapsonderwijs.

Een (eigen) doelspecificatie zoals met tabel 2 gemaakt kan worden, kan – tot slot – ook gebruikt worden om tot een eigen portfolio-instrument te komen, waarmee je als school aan kunt geven tot op welke hoogte gestelde doelen bereikt worden. Zo’n portfolio-instrument zou zowel door leerlingen als leraren/docenten ingevuld kunnen worden. Zo ontwikkeld, kan een portfolio-instrument als een school-eigen instrument gebruikt worden om het behalen van zelf gestelde doelen voor burgerschapsonderwijs te bereiken. Het voorkomt dat de school (noodgedwongen) zou moeten kiezen voor een generiek instrument dat niet past bij de eigen daltonvisie en niet past bij de eigen populatie. De Onderwijsinspectie schrijft niet voor hoe resultaten van burgerschapsonderwijs ‘gemeten’ moeten worden, wel dat scholen inzichtelijk maken hoe ze willen laten zien dat gestelde doelen ook bereikt worden.

Klik hier voor het document “Doelen en activiteiten burgerschapsonderwijs op z’n daltons vs 3”