Patrick Sins, lector Vernieuwingsonderwijs Saxion en Thomas More hogeschool

Hoe kunnen leraren het zelfsturend leren van hun leerlingen bevorderen? In zijn onderzoek naar antwoord op deze vraag maakt lector Patrick Sins gebruik van twee verhalen uit kinderboeken. Termen als impliciete instructie en blinde training worden namelijk een stuk duidelijker als je de Koning Eland-methode kent.

Er zijn twee verhalen uit kinderboeken waar ik graag gebruik van maak. De ene gaat over Koning Eland en de andere over Kikker. In welk verhaal herken jij je het meest als leraar?

Koning Eland staat aan de waterkant en komt een kraai tegen. De kraai zegt tegen Koning Eland dat zijn nest zojuist door de storm is verwoest. Hij wil zijn nest weer bouwen, maar heeft geen idee hoe hij dat moet doen. ‘Dat moet je zelf oplossen,’ zegt Koning Eland, draait zich om en vervolgt zijn pad. Daarmee breekt hij met zijn gewei een paar dorre takken af. Die vallen op de grond. De kraai ziet dat, pikt de takken snel van de grond en begint een nest te bouwen.

Het tweede verhaal komt uit het boek Kikker is Verliefd. Ook Kikker bevindt zich aan een oever. Maar Kikker voelt zich vreemd. Hij weet niet wat er met hem aan de hand is. Hij is blij, maar ook bedroefd. En hij lijkt hartkloppingen te hebben. Kikker gaat te rade bij zijn vriend Haas. Haas probeert samen met Kikker te achterhalen wat er aan de hand is. Kikker geeft aan dat zijn hart nogal snel klopt, sneller dan normaal. Haas pakt er een boek bij en legt uit dat Kikker verliefd is.

Zelfregulatie is knap lastig

In ons lectoraat doen we onderzoek naar de manier waarop leraren het zelfsturend leren van leerlingen kunnen bevorderen. Hoe leren we kinderen baas te laten zijn over hun eigen leerproces? In het daltononderwijs willen we leerlingen zoveel mogelijk op een onderzoekende en ontdekkende manier kennis en vaardigheden laten opdoen. Kinderen zijn hierbij zoveel mogelijk eigenaar van hun eigen leerproces. Deze benadering sluit mooi aan op de methode van Koning Eland: leerlingen leren zelfsturend te leren door het zelf op te lossen. Maar is dit eigenlijk wel een effectieve benadering? Wat zegt onderzoek naar zelfsturend leren hierover?

Voordat ik antwoord op deze vragen geef, vraag ik je in te beelden hoe lastig zelfregulatie eigenlijk is. Niet alleen voor leerlingen maar ook voor jezelf als onderwijsprofessional, en voor mij als onderzoeker. Als ik bijvoorbeeld een column wil schrijven over het aanleren van zelfsturend leren moet ik eerst goed nadenken over wat mijn doel is en hoe ik mijn boodschap zo goed mogelijk overbreng. Ik moet plannen hoe ik mijn argumentatie ga opstellen en hoe ik dit zo verwoord dat ik mijn doelgroep kan overtuigen. Tijdens het schrijven moet ik soms teksten schrappen of aanpassen. Ik laat mijn column aan collega’s lezen en verwerk vervolgens hun feedback. Als de tekst klaar is ga ik na of ik mijn doel heb bereikt. Dit alles vergt nogal wat zelfregulatie. Je moet cognitieve, metacognitieve en motivationele processen inzetten en reguleren. Hoe moeten we leerlingen dit leren? Door ze het zelf te laten uitzoeken?

Zelfsturend cricket leren spelen

Stel je voor dat je cricket wilt leren spelen. Je kent de spelregels niet en deze kunnen nogal complex zijn. Je vraagt aan je trainer hoe je het spel moet spelen. ‘Dat moet je zelf oplossen’ zou dan een erg vervelend antwoord zijn. Je hebt op zo’n moment liever niet een Koning Eland maar een Haas die je uitlegt hoe het zit, zodat je het vervolgens zelf kan doen. Uit onderzoek blijkt echter dat leraren vooral de Koning Eland-benadering kiezen als het gaat om het bevorderen van zelfsturend leren. Terwijl uit diverse meta-analyses naar voren komt dat verreweg de meeste leerlingen in de klas gebaat zijn bij een Haas-benadering. Een benadering waarbij leerlingen uitleg krijgen over wat, wanneer, hoe en waarom ze strategieën voor zelfsturend leren kunnen inzetten. Paradoxaal genoeg kun je zelfsturend leren dus niet zelfsturend leren – het wordt je aangeleerd. Eerst bouw je een steiger om de leerling heen door expliciet uitleg te geven over zelfsturend leren, door het proces voor te doen en voor te leven. Als leerlingen het zelf kunnen breek je die steiger weer af.

Blinde training

De Koning Eland benadering is een vorm die in de literatuur bekend staat als een vorm van ‘blinde training’. Dit is onderwijs waarbij je hoopt dat leerlingen zelf tot leren komen door ze impliciete instructie te geven. Dat vindt bijvoorbeeld plaats als je leerlingen suggestieve vragen stelt. Zo zie je dat leraren vaak vragen stellen aan leerlingen om hun voorkennis te activeren. Dit zonder dat leerlingen hierover worden geïnformeerd. Leerlingen blijven hiermee verstoken van informatie over het bestaan, het gebruik en het belang van deze strategie. Een Haas zou uitleggen wat voorkennis activeren is, wanneer je dat kan inzetten als leerling, waarom dit van belang is voor het leren en hoe je dat kan doen.

Mijn advies? Start als Haas om als Koning Eland te eindigen. Op de bladzijde nadat Kikker van Haas te horen heeft gekregen dat hij verliefd is, zie je een tekening waarop Kikker dolgelukkig door de lucht vliegt en ‘woepie’ roept. Het zou mooi zijn als we ook leerlingen op deze manier vleugels kunnen geven.


Geraadpleegde literatuur
 

Dignath-Van Ewijk, C. (2016). Which components of teacher competence determine whether     teachers enhance self-regulated learning? Predicting teachers’ self-reported promotion of       self-regulated learning by means of teacher beliefs, knowledge, and self-efficacy. Frontline Learning Research, 4(5), 83-105.

Dignath, G. Buettner, G., & Langfeldt, H.P. (2008). How can primary school students learn self-  regulated learning strategies most effectively? A meta-analysis on self-regulation training       programmes. Educational Research Review, 3(2), 101–129.

Dignath-van Ewijk, C., Dickhaüser, O., Büttner, G. (2013). Assessing how teachers enhance self-      regulated learning: A multiperspective approach. Journal of Cognitive Education and Psychology, 12, 338-358.

Dignath-van Ewijk, C. & Van der Werf, G. (2012). What Teachers Think about Self-Regulated Learning:    Investigating Teacher Beliefs and Teacher Behavior of Enhancing Students’ Self-Regulation.     Education Research International, 1-10.

Moos, D.C., & Ringdal, A. (2012). Self-regulated learning in the classroom: a literature review on the teacher’s role. Education Research International, 2012.

Sins, P.H.M. (ed, 2018). iSELF – Aanpak voor het bevorderen van zelfsturend leren door leraren. Deventer: Saxion Progressive Education University Press.

Stark, U. (2013). Koning Eland. Zweden AB: IKEA.

Velthuijs, M. (2004). Kikker is verliefd. Amsterdam: Uitgeverij Leopold bv.

Vrieling, E., Sins, P.H.M., & Besselink, E. (2019). Zelfgestuurd leren en het opleiden van leraren: Waarom, hoe en wat? In Geerdink, G., & Pauw, I. (eds.). Kennisbasis Lerarenopleiders – Katern 7: Opleidingsdidactiek: Hoe leiden we leraren op? (pp. 113-128). VELON. 

Zimmerman, B.J. (2002). Becoming a self-regulated learner: An overview. Theory into Practice, 41(2), 64-70.

Zohar, A., & Peled, B. (2008). The effects of explicit teaching of metastrategic knowledge on low and high-achieving students. Learning and instruction, 18 (4), 337-353.

 

Deel deze pagina

Uitgelicht