Leerpowerrrrr!

Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs bij Thomas More Hogeschool

‘Ik doe niet mee!’ Had ik net zo’n leuke werkvorm bedacht.

Een tijdje geleden mocht ik voor lerarenopleiders een lezing geven over de kracht van toetsen als leermiddel. De take home message was simpel: toetsen helpt je kennis beter op te slaan, doordat je er meer moeite voor moet doen. Voordat ik mijn lezing begon, probeerde ik te benadrukken dat het me niet ging om toetsen als verantwoordingsinstrument. Maar het was al te laat. Het woord ‘toetsen’ schoot bij een toehoorder direct in het verkeerde keelgat. Dus toen ik als leuke instap een minireplicatie wilde doen van een beroemde studie van Henry Roediger en Jeffrey Karpicke uit 2006, besloot de opleider in kwestie niet mee te doen. Terwijl de rest van mijn publiek braaf een tekst over otters las en daarna een toets maakte, bleef die persoon mij boos aanstaren. En ik verzin dit niet.

Het t-woord
Toetsen roept soms weerstand op, omdat het in het onderwijs vaak een synoniem is voor beoordelen en verantwoorden. Maar dat is niet waar het me om gaat. Ik bedoel toetsen als leermiddel en dat is een manier om ervoor te zorgen dat je informatie als kennis kunt opslaan en niet meer vergeet. Door te toetsen geef je informatie een tag zodat je er makkelijker bij kunt. En dat heeft weinig te maken met het geven van cijfers, het indelen in niveaugroepjes of het wel of niet slagen voor een examen. Laten we het verhaal nu een positieve wending geven. Ik ga het hebben over de grenzeloze mogelijkheden van ons brein.

Ons brein is een geweldig ding. Het werkt veel beter dan een computer omdat onze hardware zich kan aanpassen. De opslagcapaciteit van ons brein is nagenoeg onbeperkt. Zo stelt geheugenonderzoeker Robert Bjork dat ‘storing information in human memory appears to create capacity’. Hoe meer je opslaat, des te meer je kan opslaan dus. Dat klinkt goed! En hoe mooi zou het zijn als je van jongs af aan op school leert hoe je dat zo effectief mogelijk kan doen? Leren hoe je moet leren dus, wat volgens dezelfde Bjork de ultieme ‘survival tool’ is.

Een rekensom leert ons dat leerlingen, voordat ze aan het voortgezet onderwijs beginnen, al minimaal 7520 uren onderwijs achter de kiezen hebben. In het voortgezet onderwijs komt daar per leerjaar gemiddeld genomen 1000 uur bij. Je zou mogen verwachten dat er best wat tijd besteed kan worden aan leren leren. Maar dat gebeurt niet. Diverse studies – waaronder die van Bjork – laten zien dat er nauwelijks tijd wordt besteed aan leren leren op school.

De Tabula rasa
Meneer Castermans gaf aardrijkskunde op mijn middelbare school. Ik had een zogeheten pretpakket, maar ik vind aardrijkskunde ook echt interessant. Aan het begin van de les zat meneer Castermans al klaar. Zodra de bel klonk, ging hij los. Hij oreerde over de lössgronden in ons mooie Zuid-Limburg, over graften en holle wegen. De leerlingen in onze klas waren het onbeschreven blad en meneer Castermans zorgde ervoor dat het werd beschreven – met zijn kennis. Helaas, ik heb er niets van onthouden.

Nog steeds zien we leren vaak als een proces waarbij je informatie uit boeken of van de leraar in de hoofden van leerlingen giet. Kennis waarvan we denken dat die er vervolgens blijft opgeslagen. Een gedachte die meneer Castermans vast ook had en die aansluit op een manier van lesgeven die je nog geregeld terugziet in de klas: kennisoverdracht waarbij de ontvanger een passieve rol speelt. Maar ‘students do not learn what they are taught’, aldus de Engelse goeroe van het formatieve evalueren Dylan Wiliam. En dat kan ik beamen… Kennelijk werkt leren niet zoals meneer Castermans dacht.

Ook kunnen wij mensen bizar slecht inschatten wat we weten of kunnen. We zijn overoptimistisch. Kijk bijvoorbeeld naar de grote hoeveelheid bloopers op YouTube. Vermakelijk al die mensen die zichzelf overschatten. Maar het zou ons net zo goed kunnen gebeuren. Zo denkt ongeveer 90% van de hoogleraren in het onderzoek van Patricia Cross dat ze het bovengemiddeld goed doen. Ook leerlingen hebben moeite met zelfinschatting. In hun reviewartikel met de veelzeggende titel ‘Flawed self-assessment’ stellen David Dunning cum suis dat leerlingen slecht weten hoe goed of slecht ze teksten begrijpen die ze net hebben gelezen. Vaak overschatten ze zichzelf: ze denken dat ze een tekst begrijpen terwijl ze dat eigenlijk niet doen. Leerlingen met weinig voorkennis hebben het zelfs extra zwaar. Zo concluderen Justin Kruger en diezelfde Dunning dat ‘not only do they reach mistaken conclusions and make regrettable errors, but their incompetence robs them of the ability to realize it’. Onze blinde vlekken maken dat we leerstrategieën gebruiken die weinig effect sorteren. Denk aan het herlezen of onderstrepen van stukken tekst en het maken van samenvattingen. Veel leerlingen gebruiken deze strategieën, maar ze helpen niet. Hoe moet het dan wel?

Ons brein is geen Google
‘Hoe kan het dat jullie dit niet meer weten, ik heb het jullie gisteren tijdens de les juist uitgelegd?’ Vergeten is menselijk. En om informatie goed op te slaan en deze, zonder al teveel poespas weer uit het geheugen op te lepelen, is een goede tag nodig. Wat wel helpt is het jezelf tijdens het leren moeilijk te maken, ‘desirable difficulties’ te introduceren volgens Bjork. En laat toetsen één van de meer effectieve obstakels zijn die je voor je leerlingen kunt opwerpen. Dus toetsen niet voor een cijfer, maar als leermiddel om beter te leren en om je eigen hersencapaciteit uit te breiden. Door te toetsen tag je kennis zodat je er later beter bij kan.

Lui leren bestaat niet. Het is een mythe dat effectief leren eenvoudig is. Vandaar mijn tegeltjeswijsheid. Toetsen kost moeite, maar levert ook wat op. Behoorlijk wat: je slaat kennis beter op en vergeet het niet. Stel je voor, je moet een tekst lezen over otters. Wat ze eten, waar ze leven, wat ze zoal doen, et cetera. Dan splitst de leraar de klas op in twee groepen. De ene groep leest de tekst nog eens. De andere groep krijgt gelijk een toets – zonder de tekst te kunnen herlezen. Welke groep weet uiteindelijk meer over otters? Dit is precies het onderzoek van Roediger en Karpicke waar ik het eerder over had en waar niet iedereen even enthousiast over was. Wat blijkt? Na 2 dagen weet de groep die gelijk een toets kreeg, zich ongeveer 15% meer te herinneren over de tekst dan de groep die de tekst herlas. Na een week scoorde deze groep zelfs 20% beter. Lui leren bestaat niet: in plaats van de tekst nog eens te lezen kan je het jezelf beter moeilijk maken door jezelf te toetsen. Dat is één.

Toetsen zorgt ervoor dat je informatie niet meer vergeet. Dat is twee. Maar, je brein is geen Google, dus zoeken naar de juiste kennis is een dingetje. Wat helpt is actief je brein aan de slag te zetten zodat je kennis kan taggen. Hierdoor is vergeten lastiger. Om dit aan te tonen liet eind jaren dertig van de vorige eeuw Herbert F. Spitzer ongeveer drieduizend leerlingen een tekst lezen over bamboe. Ongelofelijk saai, maar alsof de teksten op school altijd leuk zijn? De kinderen kregen een toets op verschillende momenten, na een week, na drie weken, na een maand en twee maanden. Voordat ik de resultaten van Spitzer bespreek wil ik iets zeggen over de vergeetcurve.

Deze curve werd beschreven door leerpsycholoog Hermann Ebbinghaus en laat de afname zien van de hoeveelheid informatie die je uit je geheugen kunt oproepen als je er verder niks mee doet. Deze afname verloopt exponentieel. Dit betekent dat de mate van ‘geheugenverlies’ in het begin snel en groot is, daarna vlakt de afname wat af. De curve ziet eruit als een glijbaan. Maar het onderzoek van Spitzer laat zien dat toetsen een effectieve remedie is tegen vergeten. Als je toetst, dan blijkt namelijk dat je na een week, een maand en zelfs na twee maanden je nog bijna precies kan herinneren wat je op de vorige toets hebt opgeschreven. Toetsen zorgt voor een knik in de vergeetcurve.

Leerpowerrrr is net als trainen
Leren hoe je moet leren is trainen geblazen. En net als bij een sport word je er pas echt bedreven in als je het jezelf ook moeilijk maakt. Obstakels opwerpen dus. En daar hoort toetsen ook bij. Als leermiddel, of beter nog als trainingsmethodiek. Toetsen helpt namelijk om kennis beter op te slaan en het zorgt ervoor dat je het niet (meer) vergeet. Doordat je kennis tagt en er dus beter bij kan. Zo bouw je aan je eigen zoekmachine.

Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs Saxion en Thomas More Hogeschool.

Geraadpleegde literatuur
Carey, B. (2014). Hoe we Leren. Amsterdam: Meulenhoff.
Deslauriers, L., Schelew, E., & Wieman, C. (2011). Improved Learning in a Large-Enrollment Physics Class. Science, 332, 862-864.
Dunning, D., Heath, C., & Suls, J. M. (2004). Flawed self-assessment: Implications for health, education, and the workplace. Psychological Science in the Public Interest, 5, 69-106.
Dunning, D. & Kruger, J. (1999). Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1121-1134.
Dunlosky, J., Rawson, K. A., Marsh, E. J., Nathan, M. J., & Willingham, D. T. (2013). Improving students’ learning with effective learning techniques: Promising directions from cognitive and educational psychology. Psychological Science in the Public Interest, 14, 4–58.
Kirschner, P.A., Claessens, L. & Raaijmakers, S. (2019). Op de schouders van reuzen. Meppel: Ten Brink Uitgevers.
Roediger, H.L., III, & Karpicke, J.D. (2006). The Power of Testing Memory: Basic Research and Implications for Educational Practice. Perspectives on Psychological Science, 1, 181-210.
Roediger, H.L., III, & Karpicke, J.D. (2006). Test enhanced Learning: Taking tests improves longterm retention. Psychological Science, 17, 249-255.
Spitzer, H.F. (1939). Studies in Retention. Journal of Educational Psychology, 30, 641-656.
Surma, T., Vanhoyweghen, K., Camp, G., & Kirschner, P. (2018). Effectief leren in de handboeken van lerarenopleidingen. OnderwijsInnovatie, 20(2), 36-38.
Wiliam, D. (2011). What is assessment for learning? Studies in Educational Evaluation, 37, 3–14.