Door René Berends, onderzoeker van het lectoraat Vernieuwingsonderwijs Saxion
Aanhangers van het montessori- en daltononderwijs oordelen vaak over elkaars onderwijspedagogische uitgangspunten en praktijken. Daarbij baseren ze zich vaak op niet onderbouwde overtuigingen, soms op halve waarheden en hardnekkige misverstanden, maar zelden op adequate informatie. In dit artikel beschrijven we hoe de levens van de grondleggers van beide vormen van traditioneel vernieuwingsonderwijs, Maria Montessori en Helen Parkhurst, elkaar kruisten. Misschien kan dat een eerste stap zijn om beter zicht te krijgen op elkaars grondideeën en op het onderwijs dat daarop gebaseerd is.
Amerika maakt kennis met een ster
Op 3 december 1913 legt de oceaanstomer Cincinnati na een reis van twaalf dagen aan bij een pier in de haven van New York. De komst van Montessori (1870-1952) is in de dagen daarvoor breed in de pers uitgemeten. Het montessorionderwijs is een hype en naar Amerikaans gebruik Montessori een ster. Haar ideeën en haar experimenten vinden in Amerika een rijke voedingsbodem. Duizenden mensen staan dan ook aan de kade ‘la dottoressa’ op te wachten. Fototoestellen flitsen. Journalisten verdringen zich om een eerste reactie op te tekenen als Montessori, met gevoel voor theater, de loopplank van het schip afloopt.
Verschillende Amerikanen hebben Montessori in Rome bezocht en in 1913 haar eerste internationale cursus gevolgd en nadien zijn er in Amerika verschillende experimenten ontstaan. Montessori maakt zich daarover ook zorgen en vond het dan ook de hoogste tijd om zelf het land te bezoeken.
In Carnegie Hall houdt Montessori in New York een lezing, ondersteund met filmbeelden van haar ‘Casa dei Bambini’. Ze wordt door de bekende Amerikaanse pedagoog Dewey geïntroduceerd als ‘de grootste vrouwelijke pedagoog in de geschiedenis’. Vanwege het succes wordt er zelfs in allerijl een tweede lezing gearrangeerd.
Helen Parkhurst in Stevens Point (Wisc.)
Ten tijde van het bezoek van Montessori aan Amerika, is Helen Parkhurst (1886-1973) net aangesteld aan de universiteit van Stevens Point in Wisconsin. Parkhurst is dan al geen onbekende in het vernieuwingsonderwijs. Ze is in 1904 op achttienjarige leeftijd een eigen experiment gestart op een school op het platteland van Wisconsin. Dat experiment herhaalt ze in de jaren daarna, waarbij ze haar onderwijsideeën door ontwikkelt.
Het nieuws van het bezoek van Montessori aan Amerika dringt ook door op de campus in Stevens Point. Later schrijft Parkhurst daarover: “I wondered what Montessori knew about children that I did not know!” Parkhurst besluit studieverlof te nemen en in Rome deel te nemen aan de tweede internationale cursus.
De Tweede Internationale cursus in Rome
Parkhurst reist al in het begin van de kerstvakantie van 1913 Montessori achterna. Ze leest zich tijdens haar reis terdege in en neemt zich voor Montessori ‘open-minded’ aan te horen, om daarna te proberen haar ideeën en concepten te weerleggen vanuit haar eigen expertise.
Maar van dit plan komt weinig terecht. Parkhurst valt als een blok voor het genie en de persoon van de zestien jaar oudere Montessori. Ze houdt nauwgezet aantekeningen bij van de bijeenkomsten met Montessori en bouwt al gauw een vertrouwensband met Montessori op.
Na haar verblijf in Rome, reist Parkhurst in de zomer van 1914 Europa door. Maar als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, gaat ze halsoverkop terug naar Amerika.
Montessori en Parkhurst gloriëren samen tijdens de PPIE
Terwijl in 1915 in Europa de oorlog woedt, wordt in San Francisco de wereldtentoonstelling gehouden. Er bezoeken maar liefst 21 miljoen mensen de Panama Pacific International Exposition (PPIE). In het Palace of Education houdt Montessori die zomer verschillende lezingen en er worden ook scholingen gegeven. Parkhurst helpt Montessori bij de inrichting van een montessorimodelklasje. Als blijkt dat Montessori het klasje zelf niet kan leiden – ze spreekt onvoldoende Engels –, verzoekt ze Parkhurst opnieuw verlof aan te vragen om leiding te gaan geven aan de demonstratieklas.
The ‘glass class’ op de PPIE is een enorm succes. Dagelijks zijn er honderden bezoekers, die op een tribune het montessoriklasje achter glas kunnen aanschouwen. Door een open dak dat slechts met doek is afgezet, kan iedereen de interactie tussen de leidster en de kinderen volgen.
‘Margherita’ als Montessori’s vertegenwoordiger in Amerika
Na afloop van de tentoonstelling, gaat Parkhurst terug naar Stevens Point. Montessori moet terug naar Europa. Ze is echter bang dat het enthousiasme voor haar ideeën in Amerika zal wegebben. Montessori vraagt daarom Parkhurst ontslag te nemen en om haar vervanger in Amerika te worden.
Parkhurst stort zich met volle energie op de verspreiding van het gedachtegoed. Ze reist het immense land door om de stichting van scholen te ondersteunen, nieuwe initiatieven te begeleiden en nieuwe leidsters op te leiden. Daarvoor zet ze ook een montessorilerarenopleiding op en beheert ze de financiële belangen van Montessori.
Liefkozend blijft Montessori Parkhurst ‘Margherita’ noemen, naar een prachtig schilderij van Rafael van een madonna met kind.
De verwijdering tussen Montessori en Parkhurst
De afstanden in het land zijn echter te groot, de ideeën te divers. Er ontstaan meningsverschillen tussen de verschillende initiatiefgroepen. Bovendien is Montessori zelf weinig flexibel en strak in haar aansturing. Parkhurst vindt haar zelfs te dogmatisch. Een aantal keren is er ook de teleurstelling dat een toegezegd bezoek van Montessori aan Amerika afgezegd wordt. In 1917 gaat Amerika deelnemen aan de Eerste Wereldoorlog en wordt het Italië van Montessori een vijand van het land. Ook op het financiële vlak zijn er problemen.
Parkhurst loopt tegen haar grenzen aan. Ze is inhoudelijk deskundig, een geweldige leraar en een groot inspirator, maar niet een geweldige organisator. Langzamerhand glipt haar de organisatie uit handen en droomt ze ervan om haar eigen onderwijsexperimenten weer op te zetten.
In 1918 klapt de zaak. Veel gulle gevers stoppen hun bijdrages aan de experimenten en Parkhurst neemt ontslag, wat verkeerd valt bij Montessori. De hype van het montessorionderwijs in Amerika is over. De experimenten stoppen.
In 1919 pakt Parkhurst in New York, in een van de voormalige montessorischootjes, de draad van haar eigen experimenten weer op. Deze ‘Children’s University’ zal uitgroeien tot de latere New York Dalton School. Vanuit deze school zal het daltononderwijs zich in de jaren twintig en dertig over de wereld verspreiden.
De herintroductie van montessorionderwijs in Amerika
In de jaren ‘40 – Parkhurst is dan al directeur-af op haar Dalton School – verschijnen er artikelen in de Amerikaanse pers over de oprichting van de ‘eerste’ montessorischolen in de VS. Parkhurst klimt in de pen. Het is haar eer te na, dat er over de ‘eerste’ montessorischolen gesproken wordt en vertelt over haar betrokkenheid bij montessori van zo’n twintig jaar daarvoor. Ze pakt dan ook weer het advieswerk op op scholen die het montessorigedachtegoed willen invoeren.
Na haar pensionering vat Parkhurst het plan op, om nog een biografie over Maria Montessori te schrijven, of in ieder geval een boek over de tijd dat Montessori actief was in Amerika. Maar Parkhurst was niet zo’n schrijver. Het is er niet meer van gekomen.
Parkhurst in Nederland
In 1952 bezoekt Parkhurst Nederland. Ze is bij de opening van de Helen Parkhurstschool in Rotterdam en geeft een drietal lezingen in het land. Bij een van de lezingen is Mario Montessori aanwezig. Hij kent Parkhurst nog uit 1915, toen hij – als jongen nog – aan de zijde van moeder mee was naar Amerika. Van hem hoort hij dat Maria Montessori op sterven ligt. Een bezoek zit er niet meer in. Parkhurst moet een vlucht halen op Schiphol. Ze stuurt nog een boeket.
Concluderend zou je kunnen zeggen dat de ontmoeting met Montessori van Parkhurst een leerling van haar maakt, een discipel, haar vertegenwoordiger. Maar evenzo kan geconcludeerd worden dat de kennismaking ervoor zorgt dat Parkhursts zelfstandige ontwikkeling er tijdelijk door wordt verstoord en wel door wat Marjan Schwegman noemt: een ‘hevige verliefdheid’.
Parkhurst zal zichzelf, aan het eind van haar leven en terugkijkend op haar carrière, toch vooral een discipel van Montessori noemen.
Deel deze pagina
Uitgelicht
