Drama als examenvak op een daltonschool: hoe dalton wil je het hebben?

Drama, waarom zou je dat überhaupt op de lessentabel hebben staan als middelbare school – daltonschool of niet? Een typisch geval van ‘laten-we-met-de-deur-in-huis-vallen’ is deze eerste vraag aan Sharon Carrilho en Willemijn van Bakel.

Sharon en Willemijn werken beiden als docent drama – Sharon op Wolfert Dalton en Willemijn op Wolfert Lyceum. Het antwoord volgt soepel: om te ontdekken wie je bent, hoe je in de wereld staat en hoe je je verhoudt tot anderen. Drama biedt ruimte voor persoonsvorming: het geeft je inzicht in jezelf en in je verhouding tot anderen. Je leert er conflicten mee de-escaleren (of hoe je ze nog veel erger maakt – dat is dan weer interessant op het podium 😊). Je leert hoe je jezelf op een bewuste manier neerzet en wat het effect daarvan op anderen is. Nuttig vak dus!

En wat voegt dit vak toe op een daltonschool? Drama is meer dalton dan alle andere vakken. Daar zijn Willemijn en Sharon het hartgrondig over eens. Leerlingen nemen verantwoordelijkheid, zijn zelfstandig, maar werken ook samen om samen tot ontwikkeling te komen. Zonder de ander kom je niet verder bij het vak drama en zonder inzicht in jezelf kom je niet tot ontwikkeling. Wijze lessen toch?!

Drama en burgerschap gaan hand in hand op de beide daltonscholen die slechts 5 km uit elkaar liggen. Bij drama bekommer je je om de ander. Leerlingen leren zich kwetsbaar op te stellen. Het menselijke gedrag staat centraal tijdens de lessen. Leerlingen nemen verantwoordelijkheid voor zichzelf en hun medespelers. Een medeleerling heeft er bijvoorbeeld direct last van als de ander de tekst niet heeft geleerd. De leerlingen geven veel feedback aan elkaar en ze leren checken of wat ze willen bereiken, bereikt wordt. Bij het vak drama lopen leerlingen regelmatig tegen zichzelf aan. Met vallen en opstaan ontwikkelen ze hun creativiteit. In hoeverre is mijn creatieve inbreng het beste voor het stuk? Wat heb ik van de ander nodig om de scène het beste te laten verlopen? Mooie vragen die leerlingen zichzelf tijdens de dramalessen stellen.

Het vak drama is geen ‘onbekend’ vak op een middelbare school. Op menig school staat het op de lessentabel in de onderbouw. En dat laatste is een belangrijke toevoeging. Want op zowel Wolfert Dalton als op het Wolfert Lyceum wordt het vak drama ook in de bovenbouw gegeven en kunnen leerlingen op de havo en het vwo dus examen doen in drama. Vanaf volgend schooljaar kunnen ook de leerlingen op de mavo van Wolfert Dalton drama als eindexamenvak volgen.

Hoe start het vak in de bovenbouw? In klas 4 starten de leerlingen op Wolfert Dalton met een monoloog. Ze mogen een bestaande monoloog of een onderwerp uit hun eigen leven kiezen. Dit dwingt de leerlingen tot zelfreflectie. Wie ben ik als maker – wat is mijn signatuur – hoe zet ik dat neer op het podium en hoe draag ik het over aan het publiek? Leerlingen gaan bij zichzelf te raden wat ze belangrijk vinden in de wereld en hoe ze daar theater van maken.

Als dit vak zo dalton is, dan komen de daltonkernwaarden vast helder naar voren? Met het grootste gemak gaan Sharon en Willemijn de vijf daltonkernwaarden af.

Samenwerken: een voorstelling maak je samen. Neem bijvoorbeeld de examenvoorstelling. Dit hele proces is één grote samenwerking. Niet alleen tussen de leerlingen, maar ook tussen de docent en de leerlingen. De input van de leerlingen bij de keuze van het stuk is zeer belangrijk: kiezen we een bestaand stuk of gaan we zelf iets schrijven? Wie doet wat? Er moeten afspraken gemaakt worden over de vormgeving, het uitschrijven van het script en het ontwikkelen van de personages. Het verdelen van de rollen is een belangrijk onderdeel in het maakproces. En dan komt uiteindelijk alles samen op de spelvloer. Het eigenaarschap ligt echt bij de leerlingen.

Reflectie: in de bovenbouw werken we bij het vak drama met drie grote opdrachten per schooljaar. Na iedere periode volgt een gedegen reflectie. Leerlingen kijken terug op het proces en het eindproduct en ze reflecteren hierover in de vorm van een verslag, vlog, podcast, rap, enz. Ze maken hierbij ook gebruik van de theatertheorie. In het verslag geven leerlingen ook feedback aan de docent. Sharon en Willemijn gebruiken deze feedback bij hun lesvoorbereidingen voor het jaar daarna.

Verantwoordelijkheid: Zorgen dat ze alles op orde hebben: hun spullen bij zich, de tekst geleerd, afspraken helder gemaakt met hun medespelers. Als er één speler niet is, dan hebben ze daar allemaal last van. Leerlingen leren om te kunnen bouwen op de ander om samen een mooi eindproduct af te leveren.

Zelfstandigheid: De leerlingen doen in de bovenbouw bij het vak drama zelf onderzoek naar hun personage, een zogenaamde karakteranalyse. Als docent laat je de leerlingen zelfstandig tot een creatief concept komen. Op de vraag: ‘Mevrouw, wij weten niks te bedenken’, stelt Willemijn graag een wedervraag: welke processen kunnen jullie aangaan om je creativiteit op gang te laten komen? Bijvoorbeeld een stukje muziek gaan luisteren, bestaande verhalen lezen, situaties uit het echte leven aan elkaar vertellen, foto’s bekijken: dit zijn voorbeelden die kunnen leiden tot ‘inspiratie’. De leerlingen gaan ook altijd eerst zelfstandig repeteren – zonder inmenging van de docent. Daarna mogen ze pas feedback vragen van de docent. We willen dat ze eerst zelf tot basismateriaal komen.

Effectiviteit: als de bovenstaande daltonvaardigheden op orde zijn, is effectiviteit ook op orde. Leerlingen maken zelf een repetitieplanning. Ze zetten hun daltonuren goed in om bijvoorbeeld met een tegenspeler te oefenen. Er zijn strakke deadlines rondom het aanleveren van het script en wanneer welke scènes af moeten zijn. Als docent bespreek je met de leerlingen tot wanneer ze nog mogen experimenteren en wanneer ze vast gaan houden aan gemaakte keuzes. Er worden heldere afspraken gemaakt tijdens de technische doorloop en de generale repetitie. Er is een effectieve planning in de les: hoe lang oefenen we, hoeveel tijd nemen we om te creëren en om feedback te geven?

Het lijkt alsof Willemijn en Sharon uit één mond praten, terwijl ze toch op verschillende scholen werken. Hoe gaat de samenwerking tussen Wolfert Dalton en Wolfert Lyceum? In eerste instantie gingen de leerlingen van Wolfert Dalton in de bovenbouw naar het Wolfert Lyceum voor de dramalessen. Daarna is op Wolfert Dalton het vak drama ook in de bovenbouw op de lessentabel gekomen. Samen hebben de twee scholen het PTA opgezet. Ze zijn bij elkaar ook tweede beoordelaar bij de examenvoorstellingen. Grappig detail: Willemijn is de oude juf van het Hofpleintheater van Sharon. Willemijn sprak ooit de legendarische woorden tegen Sharon: “Waarom word je geen theaterdocent?” Er is altijd veel contact onderling geweest tussen de twee docenten. Tijdens de pilot om het vak drama als examenvak te introduceren, hebben de twee scholen om vollere klassen te krijgen, de leerlingen samengevoegd. Inmiddels zijn er genoeg leerlingen op zowel Wolfert Dalton als op Wolfert Lyceum, om het vak op beide scholen aan te kunnen bieden. Pilot geslaagd dus!

Bij de onderlinge samenwerking tussen Wolfert Dalton en Wolfert Lyceum is er een samenkomst georganiseerd, waarbij de examenleerlingen elkaar ontmoeten. Beide scholen presenteerden trots hoe ver zij op dat moment waren met hun examenvoorstelling om vervolgens gewapend met de opbouwende feedback verder te repeteren.

Helaas is er de laatste jaren bezuinigd op de lessen drama op Wolfert Dalton. De leerlingen in de onderbouw volgen minder dramalessen. Dat doet iets met de beeldvorming: is drama een volwaardig vak? Hopelijk heeft het de komende tijd geen invloed op de hoeveelheid leerlingen die het vak kiezen in de bovenbouw. Sharon heeft hier ook iets op gevonden. Tijdens de profielkeuze-ouderavond promoot ze het vak drama. Ouders vragen zichzelf namelijk wel eens af: is dit een serieus vak? Doet mijn kind er wijs aan om dit te kiezen? Sharon vertelt tijdens die profielkeuzeavonden dat leerlingen bij drama ontdekken wie ze zijn en hoe ze in de wereld staan. Juist als je rechter, dokter of politieagent wil worden is dat heel waardevol. Bij het vak drama leer je hoe je overkomt, leer je bewust keuzes maken en creatief te denken. En dat is weer handig voor alle vakken. Soms zijn ouders zo enthousiast, dat ze na afloop in gesprek gaan met hun kind: waarom kies je het vak drama niet?

Het einde van het schooljaar komt inmiddels langzaam in zicht. En zeker bij de examenleerlingen zitten hun laatste schooldagen er bijna op. Tijd voor de examenvoorstellingen dus! Bij Wolfert Dalton huren ze een echt theater af, namelijk ’t Kapelletje aan de Walenburgerweg in Rotterdam. Past goed bij ‘het echte leven integreren met school’ wat Helen Parkhurst nastreeft toch?! De examenkandidaten van Wolfert Dalton hebben twee dagen de beschikking over het theater. Op de eerste dag acclimatiseren de leerlingen en wordt er gewerkt aan de techniek. De tweede dag is super intensief: van 9.00 tot 22.00 uur zijn ze in het theater aan de slag en dan is ’s middags de generale en ’s avonds de examenvoorstelling. De leerlingen doen alles zelf: van het ontwerpen van de flyer tot het spel. De voorexamenklas-leerlingen mogen de kaartjes scannen en gratis naar de generale. Voor mavo 2 wordt de examenvoorstelling een paar dagen eerder al in het dramalokaal gespeeld. Leerlingen hebben hun eigen kleedkamer en er is een technicus aanwezig. Drie leerlingen (uit 2 vwo, 3 havo en 4 havo) helpen bij het licht en geluid. Allemaal ‘net echt’.

Dit jaar is het proces rondom de keuze voor het toneelstuk van de examenvoorstelling op Wolfert Dalton begonnen vanuit een boek (the Inheritance games van Jennifer Lynn Barnes). Aan het einde van het schooljaar in klas 4 havo / 5 vwo ging Sharon met haar klas naar het park om te reflecteren op het schooljaar en plannen te maken voor volgend schooljaar. De leerlingen kwamen met dit boek, waarin een miljardair zijn gehele vermogen nalaat aan een wildvreemd meisje. In de zomervakantie heeft Sharon het boek gelezen en de conclusie getrokken: hier zit een toneelstuk in! De leerlingen hebben het script uitgewerkt en een mooie draai gegeven aan het oorspronkelijke verhaal uit het boek: vlak voor het overlijden van de opa duikt er een meisje op en zij noemt zichzelf zijn kleinkind. De leerlingen hebben vervolgens zelf de rollen verdeeld. “Waarom houdt u geen audities?" vroeg een leerling. “Volgens mij kunnen jullie dat prima zelf verdelen”, was Sharons reactie. En dat lukte. Als leerlingen dezelfde rol wilden, bepaalde het lot (wheel of fortune op de computer) wie de rol kreeg. En de opa, wie speelt die rol? Dat is nog geheim (maar Sharon kan verklappen dat het om een collega gaat).

Op het Wolfert Lyceum is het proces rondom de examenvoorstelling vergelijkbaar. Elk schooljaar plant Willemijn al een zaadje vlak voor de zomervakantie in de voorexamenklassen. Wat zouden jullie willen maken als alles mogelijk was? Ze probeert de leerlingen te sturen in het denken in mogelijkheden in plaats van beperkingen. Wat moet er sowieso in zitten? Dans of muziek? Alles kan nog. Na de zomer gaan ze dan concreet uitzoeken wat het gaat worden. Dit jaar zijn ze aan de slag gegaan met het spel Cleudo en de film CLEU uit 1985. Graag wilden de leerlingen een moordmysterie maken en qua speelstijl wilden ze richting komedie. In de planning is tot de herfstvakantie alles nog mogelijk en gooien ze nog niets weg. Tussen de herfst- en de kerstvakantie zijn ze hard aan het schrijven geweest waarbij Willemijn de groepjes zoveel mogelijk van samenstelling laat wisselen. Na de kerstvakantie staat alles in het teken van eigen maken en ‘kill your darlings’. Sommige dingen leken op papier fantastisch, maar blijken op de vloer niet te werken. Dat is voor leerlingen lastig, maar wel een hele goede les. Op de dag van de voorstelling komt dan alles bij elkaar: licht, geluid, kostuum en decor, aan alles is gedacht. Op het Wolfert Lyceum komt een oud-leerling jaarlijks terug om de techniek tot in de puntjes te regelen. Willemijns handtekening als regisseur is dat de voorstelling altijd al begint terwijl het publiek nog binnenstroomt. Dit helpt de leerlingen om op een rustige manier in hun spel te komen. Ze vindt het tof om te zien hoe blij iedereen is op zo’n avond. De ouders stralen en de kinderen, als dat mogelijk is, nog harder. En van zulke bevlogen dramadocenten, zou ik ook gaan stralen. Drama: een prachtvak!

Natasja Geise *)

*) Natasja Geise is onder meer docent Nederlands op het Wolfert Lyceum en redactielid van DaltonVisie.

Geise, N. (2025). Drama als examenvak op een daltonschool: hoe dalton wil je het hebben? DaltonVisie13(15).