Jij Durft!

Joyce Brinkman, Michelle Homburg, Carla Klootwijk en Carmen Stevelink *)

Na diverse directiewisselingen vorig jaar bij Dalton IKC Plechelmus in Hengelo (O) stelde de nieuwe directeur het team aan de hand van foto’s en observaties de vragen: “Waar zien we dalton in onze school terug? In de dagelijkse praktijk, in de omgeving, in de manier waarop kinderen leren en samenwerken… Hoe maken we zichtbaar wat wij zo belangrijk vinden?” Hiernaast was er de wens nieuwe ouders goed te informeren over wat dalton precies is. Het bestaande daltonboekje ‘Dalton doe je niet, maar ben je’ was niet meer leverbaar.

De vragen bleken aanleiding om, onder leiding van de daltonwerkgroep, onze daltonvisie opnieuw onder de loep te nemen: wat doen we al heel bewust, wat is in de loop van de tijd vervaagd en wat willen we kinderen écht meegeven? Samen verkenden we opnieuw de daltonkernwaarden en hoe die tot leven komen in ons onderwijs.

Vanuit deze hernieuwde blik op de visie en het grote belang van lezen ontstond het idee om een eigen kinderboek te maken: een verhaal dat kinderen, ouders en collega’s meeneemt in hoe wij op onze school werken en leren. Een boek waarin onze visie voelbaar is, herkenbaar in taal, beelden en dagelijkse situaties. In dit artikel worden de lezers meegenomen in het proces achter Jij Durft!: hoe het idee ontstond, hoe het groeide en hoe het uiteindelijk een boek werd waar wij op Dalton IKC Plechelmus trots op zijn.

Top down en bottom-up

Het ontwikkelen van een onderwijsvisie heeft het risico in zich om te verzanden in ‘mooie praatjes’, zeker als daarbij alleen de academische weg bewandeld wordt en er – top down – vanuit een antwoord op de waartoe-vraag van ons onderwijs een vertaling gemaakt wordt naar de praktijk. Daltonscholen hebben zich tot doel gesteld om ‘fearless human beings’ op te leiden. Dat staat voor breed persoonsvormend onderwijs en daar kun je echt veel mooie woorden aan ‘vuil’ maken, met het risico dat het op papier allemaal goed geformuleerd staat, maar we er in de praktijk nauwelijks naar handelen. Hoe ziet het bieden van ‘real life experiences’ – waar Parkhurst over praat – er bijvoorbeeld uit in de taalles? Elementen van een daltonvisie zoals deze zijn best moeilijk naar de praktijk te vertalen.

Voor het ontwikkelen van een onderwijsvisie is ook een praktijkweg te bewandelen. Laat leraren maar eens voorbeelden verzamelen van onderwijs uit hun eigen praktijk waar zij blij van worden. En bespreek dan maar de redenen waarom ze daar blij van worden. Ineens zie je als leraar bijvoorbeeld een sociaal onzeker kind bij een spelletje samen gaan werken; een stil en teruggetrokken kind vertellen over het baby’tje dat geboren is of een kind vertellen dat ze een brief wil schrijven aan mama die naar oma afgereisd is in Uganda. De woorden die leraren dan kiezen om te vertellen waarom ze van die voorbeelden blij worden, zijn termen die je kunt gebruiken voor het formuleren van een gezamenlijke onderwijsvisie.

Het ontwikkelen van een daltononderwijsvisie en ernaar leren werken, is dus een kwestie van pendelen tussen theorie en praktijk. Reflecteren op de praktijk en op de vraag waarom we de dingen doen, zoals we ze doen, helpt om een visie te verwoorden en om deze concreet en paraat te houden. Dat is gewenst, omdat we met z’n allen willen werken vanuit de bedoeling. Dat geeft richting, zorgt voor enthousiasme en helpt ook om keuzes te maken tussen zaken waar we wel en waar we geen energie in willen steken.

Onze daltonvisie

We hebben onze visie uiteindelijk in een poster gevisualiseerd. Die bestaat uit de volgende Plechelmus Pijlers:

Jij durft!

De Plechelmus is een Dalton IKC. Dat betekent dat we werken met de daltonkernwaarden – zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, samenwerking, reflectie en effectiviteit – en we ons willen laten inspireren door Helen Parkhurst, de grondlegster van het daltononderwijs. Zij heeft ons voorgeleefd om met lef te leven. Voor ons betekent dat vooral dat we de leraren zelf, maar ook de kinderen willen laten experimenteren. Om met lef te leren leven, moet je dit proefondervindelijk op school leren ondergaan. We willen dan ook onderwijskwaliteit nastreven, waarbij vanuit onze daltonvisie onze basis op orde is.

Jij maakt mij blij!

We willen een vreedzame en fijne speel- en leerplek voor de kinderen zijn. Dat is nodig voor het creëren van optimale onderwijskansen. 

Eigenaarschap, focus en aandacht

Leerlingen leren niet voor de juf of de meester, maar voor zichzelf. Dat kan alleen als we ze de gelegenheid geven, maar ook aanleren om met focus en aandacht te werken. Daarvoor is een basis van vertrouwen nodig, een gerichtheid op het resultaat en betrokkenheid bij elkaar en bij het eigen leren. Soms is een constructief conflict nodig. Ook dat is een kwestie van het aangaan van verantwoordelijkheivoor zichzelf, voor het eigen werk en voor de ander en de wereld. 

Hé, jij, kijk daar eens!

Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en willen graag ‘echte’ dingen doen. Dan willen ze graag leren, want ze willen graag ‘groot’ worden. Dat betekent wel dat we in ons onderwijsaanbod hun nieuwsgierigheid willen prikkelen. Er valt zoveel te ontdekken!

Daarom zijn zelf ontdekken, maar ook samen spelen, belangrijke ingrediënten van ons daltononderwijs. Daarbij moet je successen, maar ook fouten vieren. Van fouten leer je immers.

De belofte die wij doen in het boek naar kinderen, is ook een belofte naar onszelf als team. Dat wat wij de kinderen mee willen geven, moeten wij voorleven. Dus ook wij experimenteren, reflecteren en ontwikkelen ons alsmaar verder.

Een blij brein

Als leren plezierig is en de school een fijne plek, dan zijn dat geen garanties, maar wel voorwaarden om blije kinderen om je heen te hebben. Zo leren kinderen zichzelf kennen, ontdekken ze wie en wat ze zijn en hoe ze zijn en ook hoe ze willen en/of moeten zijn. Dàt betekent breed persoonsvormend onderwijs.

Teamwork

We hebben op Dalton IKC Plechelmus als team ontdekt dat we in het realiseren van onze visie met elkaar verantwoordelijk zijn voor het geheel en om samen te werken aan de bedoeling van ons onderwijs. Je staat er daarom als medewerker op ons ikc niet alleen voor. Het gaat om teamwork en dat interpreteren wij als een werkwoord.

Een kinderboek om over onze visie te communiceren

‘Ergens’ in het gesprek over de vraag hoe we onze daltonvisie naar ouders en kinderen zouden uit gaan leggen, is het idee ontstaan om er een kinderboek over te maken. Gelukkig hebben we in Carmen in ons team een talentvolle illustrator en vormgever en in Carla een begenadigde schrijver.

Met de bouwstenen uit onze daltonvisie in de hand, is Carla gaan schrijven. En wat mooi in het proces van het ontstaan van het boek is geweest, is dat parallel daaraan we als team een nieuw traject gestart zijn, waarin we de visie meer doorleefden.

Er is veel gediscussieerd over de vragen of je jezelf terugziet in de tekst, of we achter de tekst staan en over de vraag of het goed genoeg geformuleerd was. Suggesties werden ingebracht om teksten te verbeteren. Zo is het boek in gesprek met elkaar tot stand gekomen.

We zijn door het maken van het boek naar elkaar gegroeid. We gingen het over ‘onze’ school hebben en ‘ons’ boek. Soms kregen we onafhankelijk van elkaar kippenvel van wat we schreven en lazen.

Ook de leerlingenraad en de oudergeleding van de school hebben meegedacht en meegelezen.

Kinderen tekenen en schrijven mee

Aan Jij durft! hebben ook kinderen van ons dalton ikc gewerkt. Leerlingen uit groep 1, 2 en 8 hebben getekend en een leerling uit groep 2 heeft de woorden van de kernwaarden nageschreven. Daarover is een mooie discussie ontstaan. Per ongeluk staat er namelijk een spelfout in het woord ‘verantwoordelijkheid’. Het is geschreven zonder de letter ‘r’.  Onder de leerlingen uit de leerlingenraad, de ouders uit de OR en MR en in het team is daar flink over gesproken. Uiteindelijk vond iedereen, dat de fout er in moest blijven staan, want fouten maken ‘moed’ als je op z’n daltons werkt. Er staat in het prentenboek dat je van fouten maken, leert.

Professionele cultuur

Dat is de basis van een professionele cultuur. Een omgeving waarin je op elkaar kunt vertrouwen. Waar fouten maken erbij hoort en je weet dat jouw collega’s of klasgenootjes jou opvangen. Kinderen, maar ook leraren moeten durven en mogen oefenen. En dan mag het best eens misgaan want school is juist de oefenplaats voor leren!

De fout in het woord verantwoordelijkheid staat in het boekje, maar ook in de hal van de school waar de getekende kernwaarden in fotolijsten aan de muur hangen. Dat levert met bezoekers en ouders vaak interessante gesprekken op, die over de essentie gaan van wat we op ons IKC willen stralen, gaan.

De boekpremière

Voor de boekpremière hebben we alle gezinnen uitgenodigd. Aan de hand van de kernwaarden hebben ze een speurtocht gelopen, waarbij ze aan het eind van de speurtocht het boek als cadeau kregen. De speurtocht bestond uit van alles en nog wat: van een blotevoetenpad tot het kijken in een reflectiespiegel.

De avond was LEF! Er waren 400 kinderen, die in drie tijdsblokken op school kwamen. We hadden echt een opkomst van 80% van de ouders. Dat is ongekend!

’s Middags hebben ook onder andere onze bestuurders het blotevoetenpad samen met enkele kleuters gelopen. Ze begrepen zo heel goed dat het prikkelen van alle zintuigen en het werken aan hoofd, hart en handen, de kern van ons onderwijs is. Die boodschap is overgekomen.

Ouders en kinderen bedankten ons voor het feestje en in heel wat gezinnen is ’s avonds het boekje nog op bed aan kinderen voorgelezen.

We hebben er 750 laten drukken. Daarvan hebben we er zo’n 300 uitgedeeld en ook nieuwe ouders, directeuren van scholen uit ons bestuur en de eigen leraren hebben natuurlijk een exemplaar gekregen. Het boek heeft voor verbinding gezorgd. Het is niet alleen een boek dat waardevol is als ‘leesvoer’, het helpt ons om te leren leven en om samen te leren werken.

Elementen die in het boek gevisualiseerd zijn, zijn nu in het hele schoolgebouw terug te vinden.

Aandrijfwiel

De tekst uit ons boek Jij durft! zien we als een belofte naar onze kinderen en ouders. Dit is wat we willen en dit is ook waar je ons op mag bevragen. Het is – bij wijze van spreken – onze Bijbel.

Het mooie is dat nu het boek er is, het op tal van terreinen als aandrijfwiel werkt, of het nu om het nieuw inrichten van het gebouw gaat, het thematisch werken, het traktatiebeleid of het rekenonderwijs. Wat we in ons boek beschreven hebben, geeft vorm aan de grote thema’s op school. Het gaat over hoe we samenleven, maar ook over buitenspelen en hoe we ons taal-, lees-, en rekenonderwijs vormgeven.

We zien de visie daarbij wel als een stip op de horizon, van waaruit er steeds ook weer nieuwe dingen kunnen ontstaan; er plannen gemaakt kunnen en mogen worden. Je weet niet van te voren wat er komt, maar het motiveert om vanuit de bedoelingen die je samen hebt, verder te werken. Als je met elkaar zo werkt, begint het altijd met een warm en blij gevoel. Met onze visie en ons boek in de hand bouwen we aan onderwijskwaliteit en ontwikkelen we ons jaarplan. Het boek beschrijft ons kader. Het geeft richting en daarom ook ruimte om te experimenteren. We hebben geleerd dat je altijd tijd tekort komt en energie te weinig hebt, als je je niet focust.

Voor ouders is het boek een soort onderlegger. We hopen dat zij denken: Kijk, de teamleden van dit dalton ikc hebben verwoord en gevisualiseerd waar ze voor staan. Als ik mijn kind hier aangemeld heb, is dit wat ik kan verwachten.

Effectiviteit

Het mooie is dat het schrijven van het boek ons een andere energie heeft gegeven. Ieder van ons heeft erover nagedacht: past dit wel bij mij? Uiteindelijk leidde de tekst ertoe dat we met elkaar het gevoel kregen: wij zijn van deze club. Als je hier werkt, kun je niet niet meedoen! En daar krijg je veel energie van. Misschien is dat ook wel wat wij onder effectiviteit verstaan: energie krijgen van het feit dat je met z’n allen met plezier werkt aan de uiteindelijke bedoeling. We hebben een grondhouding geformuleerd van waaruit we ook een tegengeluid kunnen laten horen tegen de waan van de dag.

*) Op Dalton IKC Plechelmus in Hengelo (O) werken Carmen Stevelink en Carla Klootwijk onder meer als daltoncoördinator. Joyce Brinkman is de bouwcoördinator voor de peuters en kleuters en Michelle Homburg is de directeur.

Brinkman, J., Homburg, M., Klootwijk, C., & Stevelink, C. (2025). Jij durft! DaltonVisie13(34).