Examenleerlingen over daltonuren

Marja Out*), René Berends

De afgelopen tijd is er op de scholen voor voortgezet daltononderwijs flink gediscussieerd over de wijze waarop er binnen het onderwijs vormgegeven kan en misschien zelfs wel moet worden aan het werken met daltonuren. In DaltonVisie is daarover een aantal artikelen gepubliceerd.

Elk schooljaar vraagt de daltonontwikkelgroep  aan de eindexamenkandidaten van het Spinoza Lyceum in Amsterdam welke ervaringen zij hebben gehad in hun schoolloopbaan op het Spinoza met daltononderwijs en dan met name wat betreft de daltonkernwaarden. Heel veel van hun reflecties betreffen de daltonuren. De quotes hierover van examenjaar 2025 zijn in dit artikel verzameld en voorzien van commentaar waarmee we binnen de daltonscholen hopelijk betere keuzes kunnen maken bij de wijze waarop we daltonuren inzetten. De mavo-leerlingen krijgen een meer gesloten vragenlijst, dus van hen hebben we geen quotes, maar ze hebben, net zo goed als de havo- en vwo-leerlingen, wel goed gereflecteerd op hun daltonontwikkeling.

Quotes samengevat

De leerlingen vertelden dat ze elke dag één of twee daltonuren hadden, waarvan er ook stilte-uren waren. Ze vertellen dat die uren voor hen één van de fijnste aspecten van het daltononderwijs waren, omdat ze erdoor de vrijheid ervoeren zelf te mogen kiezen voor welk vak ze wilden werken, bij welke docent, hoe ze wilden werken en een plek mochten kiezen die op dat moment handig voor hen was.

Ze vertelden hoe aantrekkelijk het in het begin was om met vrienden samen in te schrijven om te kletsen en samen te werken, maar dat de daltonuren ook tegemoet kwamen aan de behoefte om verantwoordelijkheid te dragen voor zichzelf en het eigen werk. In het begin was het zeker lastig om goed te werken en afspraken na te komen, maar gaandeweg ontwikkelde zich een vorm van zelfdiscipline, waardoor leerlingen zijn gaan kiezen om bijvoorbeeld in stiltedalton te gaan zitten om harder en effectiever te werken. Door ook daarna in tussenuren in de mediatheek te gaan zitten, gingen ze ruimte ervaren om de eigen tijd in te delen. Gaandeweg werden daltonuren van kletsmomentjes, naar tijd waarin er in stilte hard doorgewerkt werd.

Leerlingen leerden erdoor meer naar hun eigen ontwikkeling te kijken en meer controle te hebben gekregen. Ze gingen de ruimte en tijd gebruiken om zelf te kiezen, meer zelfstandig te werken en ontdekten wat er voor hen wel en niet goed werkt. Ze vertelden geleerd te hebben om hun schoolwerk beter te plannen en om projecten te kiezen waarvoor ze zich in willen zetten.

Ze kwamen minder in tijdnood, zodat ze rustiger konden werken om deadlines op tijd na te komen. Ze leerden om dingen slimmer aan te pakken en vertelden ontdekt te hebben dat om iets te willen bereiken, ze dat vooral zelf moeten doen. Ze vertelden ook geleerd te hebben door te werken als de docent afwezig was, zodat ze netjes en op tijd hun huiswerk bleven maken, op eigen initiatief uitlegvideo’s online gingen zoeken en soms andere docenten vragen gingen stellen over de stof waar ze moeite mee hadden.

De daltonuren voldeden ook aan de behoefte om zelf te beslissen, om ‘lekker te doen wat je zelf wil’. En juist de daltonuren boden de daarvoor zozeer gewenste vrijheid.

De manier van werken tijdens de daltonuren leidden tot interessante reflecties. Leerlingen vertelden gedurende hun schoolloopbaan op de daltonschool te hebben ontdekt wat er misgaat, als ze de tijd niet goed besteedden. Ze vertelden geleerd te hebben om keuzes te maken, initiatief te nemen en om prioriteiten te stellen. Zo hebben ze gewerkt aan doorzettingsvermogen, wat ze aan het eind van hun schoolloopbaan hebben leren zien als hun persoonlijke sterke kanten, vaardigheden die ze in hun vervolgopleidingen goed kunnen gebruiken. Tijdens de daltonuren hebben leerlingen vaardigheden ontwikkeld, waarvan ze zelf zeggen dat ze daardoor een echte daltonleerling zijn geworden. Ze vinden hun zelfstandigheid iets dat hen onderscheidt van anderen. Het heeft hen geleerd controle te krijgen over het eigen werk. Ze vertellen precies zelfstandig te kunnen plannen wat te doen als ze hun eigen doelen willen bereiken. De vrijheid die ze ervaren hebben, heeft hen geholpen verantwoordelijkheid te nemen en de tijd efficiënt in te delen en te gebruiken.

Quotes van havo-leerlingen

• Op school hadden wij daltonuren. Dit hield in dat je jezelf bij een willekeurig vak en docent kan inschrijven om vragen te stellen en aan een vak te werken. Je moest hier als leerling zelf keuzes in maken en dat heeft mij veel vrijheid gegeven. Eerlijk gezegd heb ik van jongs af aan een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Het daltononderwijs heeft mij de kans gegeven om die verantwoordelijkheid te nemen.
• In de daltonuren heb ik vrijheid ervaren. Ik ben verantwoordelijker geworden in het op tijd nakomen van deadlines en plannen met allerlei dingen binnen en buiten school.
• Bij de daltonuren heb ik vrijheid gevoeld, omdat je dan zelf kon kiezen wat je ging doen.
• Ik heb de afgelopen jaren beter naar mijn eigen ontwikkeling leren kijken. Door het daltononderwijs en de ruimte die ik kreeg om mijn eigen keuzes te maken, leerde ik steeds beter wat wel en niet goed werkte voor mij. Ik begon te merken dat terugkijken op wat ik had gedaan, me hielp om dingen de volgende keer slimmer aan te pakken. Een moment waarop ik merkte dat reflecteren mij verder hielp, was toen ik terugkeek op een periode waarin ik mijn daltonuren niet goed gebruikte. Daardoor liep ik achter met mijn werk. Ik heb toen nagedacht over wat er misging, en vanaf dat moment begon ik mijn uren beter te plannen en eerder te beginnen. Sindsdien werk ik rustiger en haal ik mijn deadlines beter. Door te reflecteren begrijp ik beter hoe ik leer, waar ik nog in wil groeien en wat mijn sterke punten zijn.
• Tijdens de daltonuren kreeg je veel vrijheid om zelf te bepalen wat je ging doen, hoe je het aanpakte en in welk vak je wilde werken. In het begin wist ik niet altijd goed hoe ik die vrijheid moest gebruiken, maar door de jaren heen ben ik mijn daltonuren steeds effectiever gaan gebruiken. Ik werkte tijdens die uren vaker aan huiswerk en opdrachten, zodat ik meer overzicht kreeg en minder in tijdnood kwam. Doordat ik die vrijheid had, leerde ik ook beter plannen en zelf keuzes maken. Dat gaf mij niet alleen meer controle, maar ook het gevoel dat ik verantwoordelijk was voor mijn eigen werk. Ik ben in de afgelopen jaren verantwoordelijker geworden, vooral op het gebied van schooltaken en het bijhouden van mijn planning. Ik weet nu beter dat als ik iets wil bereiken, ik daar zelf iets voor moet doen.
• Tijdens de daltonuren heb ik meer vrijheid ervaren. Hierin kon ik namelijk lekker doen wat ik zelf wilde. Ik ben zeker verantwoordelijker geworden met de jaren op deze school, vooral op het gebied van leren.
• Dit jaar bij NLT werd ik zelfstandiger, doordat de docent van die periode lang afwezig was, waardoor we veel lessen hebben gemist. In plaats van te wachten tot de docent weer aanwezig zou zijn, ben ik mijn huiswerk netjes en op tijd blijven maken en heb ik de Powerpoints zelfstandig doorgenomen. Ook was ik al begonnen met leren voor de PTA-toets, zelfs voordat het duidelijk was hoe de toets zou worden aangepakt en of er lesstof geschrapt zou worden. Daarnaast ben ik in mijn daltonuren naar een andere docent gegaan om vragen te stellen over de stof waar ik moeite mee had en had ik uitlegvideo's online gezocht over de leerstof. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat ik zelf de verantwoordelijkheid nam voor mijn leerproces en voortgang en dus niet afhankelijk bleef van de situatie.
• Tijdens de daltonuren ervaarde ik echt vrijheid, omdat ik zelf kon beslissen aan welk vak ik wilde werken en wat ik eraan zou doen. De docent vraagt natuurlijk wel wat je van plan bent in dat uur, maar is niet altijd op de hoogte of iedereen ook echt goed bezig is. Het is geen gewone les met vaste instructies, waardoor ik me extra verantwoordelijk voelde de afgelopen jaren om zelf goed te plannen en ervoor te zorgen dat ik mijn taken echt af kreeg in die daltonuren. Ik ben namelijk zelf verantwoordelijk voor mijn leerproces en mijn voortgang. Die vrijheid in de daltonuren maakte me bewuster van mijn eigen verantwoordelijkheid en heeft mij geholpen zelfstandiger te worden.
• Met de daltonuren was er wel vrijheid op het gebied van werken omdat je zelf mocht beslissen in de les waar je aan mag werken in plaats dat je verplicht aan een vak moet wat goed is voor eigen verantwoordelijkheid en wat ik ook door de jaren heb ontwikkeld.
• Ik heb veel vrijheid ervaren tijdens de daltonuren. Ik heb daar bij de vorige vragen al wat over verteld, maar als ik terugkijk op mijn daltonopleiding, vond ik de daltonuren echt wel één van de fijnste dingen van het daltononderwijs. Je hebt de vrijheid om je in te schrijven bij een plek die op die dag of op dat moment handig voor jou is. Bijvoorbeeld een docent die het vak geeft waar je moeite mee hebt, of bijvoorbeeld bij een stiltedalton als ik in alle stilte mijn huiswerk wilde afmaken. Ik ervaarde bij de daltonuren dus veel vrijheid.
• Doordat ik een daltonopleiding heb gevolgd heb ik heel goed geleerd hoe je goed zelfstandig kunt werken, omdat ik elke dag één of twee daltonuren heb gehad waarin je zelf kiest wat voor schoolwerk je gaat doen en hoe je dat gaat doen. Dit onderscheidt mij van andere leerlingen, omdat ik op het gebied van zelfstandigheid heel veel heb geleerd en ben gegroeid. Ik kan beter plannen, en ik kan beter efficiënt werken dan eerst. Dat zijn zeker kwaliteiten die ik kan toepassen tijdens mijn vervolgopleiding.
• Ik ben zelfstandiger geworden met hoe ik mijn dag in plan en zaken op orde houd door middel van de daltontaken en -uurtjes.
• Ik heb in alle schooljaren mij best vrij gevoeld, bijvoorbeeld de vrijheid om zelf te mogen kiezen in welk daltonuur ik ga. Ik ben ook verantwoordelijker geworden met het zelf inplannen van taken.

Quotes van vwo-leerlingen

• Ik heb voornamelijk vrijheid ervaren in de daltonuren. In het begin, eigenlijk heel lang, vond ik het erg lastig om echt wat te doen in de daltonuren, maar op een gegeven moment ben ik vaker alleen in stiltedalton gaan zitten wat mij erg hielp om harder te werken.
• Ik heb mijn vrijheid vooral ervaren doordat ik tijdens tussenuren in de mediatheek kon werken. Als ik daar goed en serieus aan de slag ging, mocht ik dat daltonuur later wegstrepen. Dat gaf me de ruimte om mijn eigen tijd in te delen.
• Aangezien je bij een daltonopleiding 1 à 2 uren zelf een vak moet kiezen, ervaar je de vrijheid om zelf te bepalen waarvoor en ook hoe je wilt leren. Dit leidde uiteindelijk ook tot zelfdiscipline en een grotere verantwoordelijkheid voor mij. De ruimte voor keuze en initiatief heeft me een enorm doorzettingsvermogen gegeven en geholpen om mijn sterke kanten te ontwikkelen.
• Daltonuren hebben mij de vrijheid gegeven om tijdens school te kunnen kiezen met welk vak ik bezig wil zijn. Omdat ik op school meer gedaan krijg, heb ik geleerd om prioriteiten te stellen.
• Ik kan zelf verantwoordelijkheid nemen voor het goed inplannen van mijn daltonuren. Daarnaast ben ik heel zelfstandig.
• Wat mij een echte daltonleerling maakt, is dat ik de daltonuren steeds beter ben gaan gebruiken. In de eerste klas was het soms nog een kletsmoment, maar elk jaar werd ik serieuzer en gebruikte ik die tijd steeds nuttiger. Op mijn vervolgopleiding kan ik goed gebruik maken van de vaardigheid om mijn tijd nuttig te besteden. De middelbare school heeft mijn ontwikkeling effectief ondersteund en het was een mooie tijd!
• Ik heb de meeste vrijheid ervaren toen ik datonuren mocht inplannen, want dit voelde voor mij alsof ik totale controle had over wat ik in dat uur ging doen. Vaak schreef ik mij bewust in bij stildalton, omdat ik wist van mezelf dat ik daar een uur lang in stilte hard kon doorwerken en alvast een groot deel van mijn huiswerk voor die dag kon afronden.
• Ik heb mijn vrijheid echt ervaren in het zelfstandig plannen van daltonuren en het kiezen van projecten waar ik me voor wilde inzetten, zoals de schooltuin en de huiswerkklas. Door die vrijheid ben ik verantwoordelijker geworden in het omgaan met mijn tijd en in het nakomen van afspraken. Ik merk dat ik nu bewuster keuzes maak en initiatief durf te nemen.
• Nu mijn daltonopleiding erop zit, besef ik hoezeer deze manier van leren mij gevormd heeft. Wat mij onderscheidt, is mijn zelfstandigheid: ik bepaal zelf hoe ik iets aanpak en houd overzicht in mijn werk. Die vrijheid heeft me geholpen om verantwoordelijkheid te nemen en mijn tijd efficiënt in te delen. Het daltononderwijs heeft me hierin sterk ondersteund. In het begin was die vrijheid wennen, maar uiteindelijk leerde ik hoe ik die goed kon benutten. Dankzij de daltonuren en het zelfstandig plannen weet ik precies wat ik moet doen en hoe ik mijn doelen bereik. Die vaardigheden neem ik mee in mijn vervolgopleiding, waar ik zelfstandig en gestructureerd te werk kan gaan.
• Vooral bij de daltonuren kreeg je veel vrijheid om ermee te doen wat je wilt.
• De daltonuren gaven een enorme vrijheid omdat je iedere dag één uur had wat je kon inplannen zoals jijzelf nodig zag. Dit heb ik gebruikt om in momenten waar ik het druk had met de juiste mensen te kunnen afspreken om te werken.
• Ik heb goed leren samenwerken in het daltononderwijs. Dit komt door de daltonuren waarin ik met veel mensen heb samengewerkt, maar ook door de vele daltontaken die ik met anderen heb moeten doen!
• Vooral de daltonuren gaven mij erg veel vrijheid. Ik kon zelf kiezen aan welk vak ik wilde werken en bij welke docent ik dat wilde doen. Op het gebied van het kiezen bij welk vak je je gaat inschrijven en bij welke docent ben ik ook verantwoordelijker geworden. Het was namelijk altijd erg aantrekkelijk om je met al je vrienden samen in te schrijven om te kletsen, maar op gegeven moment moest ik er toch voor kiezen om dat niet meer, of in ieder geval wat minder, te doen aangezien school voor mij steeds wat lastiger werd.
• Tijdens de daltonuren ervaarde ik persoonlijk de meeste vrijheid, hoewel ik niet elk uur heel efficiënt heb besteed (vooral aan het begin van mijn schoolcarrière) is dit met de jaren wel verbeterd.
• Tijdens de daltonuren heb ik echt vrijheid ervaren. Ik mocht zelf kiezen aan welk vak ik wilde werken en wanneer. In het begin vond ik dat lastig en koos ik soms makkelijk werk of stelde dingen uit. Maar na een tijdje werd ik er verantwoordelijker in. Ik leerde om te plannen, om hulp te vragen als ik iets niet snapte, en om mijn tijd goed te gebruiken. Ik nam mijn schoolwerk serieuzer en begon bewust keuzes te maken: waar heb ik extra tijd voor nodig, wat kan ik thuis doen, en waar kan ik vooruit werken? Door de jaren heen ben ik verantwoordelijker geworden, vooral in het maken van mijn eigen planning en het nakomen van afspraken. De vrijheid van daltonuren hielp me om dat te leren, en ik merk dat ik daar nu veel profijt van heb.

*) Marja Out is bestuurslid van de NDV, werkzaam op het Spinozalyceum in Amsterdam en mede-organisator van het Daltoncafé.

Out, M., Berends, R. (2025). Examenleerlingen over daltonuren. DaltonVisie13(33).