De beste bijscholing? Gewoon zelf doen.

Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs aan de Thomas More hogeschool in Rotterdam en lector Leren aan Hogeschool Rotterdam.

“Ik ga hier honderd procent mee door. Ik heb het gevoel dat het werkt. Leerlingen geven aan dat het werkt. Leerlingen geven in de enquête aan dat ze er positief over zijn en dat het werkt. En de resultaten zijn er om er ook mee door te gaan.”
— Leraar uit MOZAIC-project

Vraag het aan een willekeurige leraar en de kans is groot dat je dezelfde verzuchting hoort: wéér een studiedag, wéér een training, en aan het eind van de week is er eigenlijk niets veranderd. Niet omdat leraren niet willen leren, maar omdat de scholing vaak te ver van hun praktijk staat.

Wat nou als professionalisering níet gaat over méér trainingen of externe experts, maar juist begint bij jezelf – bij de vragen die je tegenkomt in je klas, bij je collega’s, bij je leerlingen? In ons project MOZAIC – een letterwoord waar ik je verder niet mee zal lastigvallen – sloegen leraren en onderzoekers de handen ineen om het net even anders aan te pakken.

Van frustratie naar vernieuwing

Vijf ontwerpteams van leraren uit basis- en voortgezet onderwijs gingen met hulp van een teacher leader – een onderzoeker of een ervaren collega – aan de slag met een gedeelde vraag: hoe kunnen we leerlingen beter ondersteunen in zelfregulerend leren? Het gaat dan om zaken als het beter leren plannen en om het aanleren van leerstrategieën. Niet met top-downbeleid of kant-en-klare oplossingen, maar met eigen ideeën, ervaring en relevante kennis uit onderwijsonderzoek. Deelnemers lazen literatuur, analyseerden hun eigen lessen, ontwierpen interventies en testten die in hun klas. En we ontdekten iets belangrijks: je leert pas echt als je het zelf doet.

Zo merkte een van de teams dat hun leerlingen niet goed wisten wat ze precies moesten leren voor de toets en hoe ver ze zijn in hun beheersing van de stof. In plaats van dat toe te schrijven aan 'ongemotiveerde pubers', gingen de leraren met hulp van de teacher leader en literatuur op zoek naar oorzaken én oplossingen. Ze ontwikkelden een leerdoelenlijst die leerlingen helpt inzicht te krijgen in hun kennis door na elk hoofdstuk zelf aan te geven welke doelen ze volledig, deels of nog niet beheersen. Hierdoor werden leerlingen in de mogelijkheid gesteld om gerichter te leren en hun leerstrategieën beter af te stemmen op wat ze nog moeten oefenen. Het gebruik van deze tool werd eerst expliciet uitgelegd door de docent.

Waarom werkt zelf doen beter?

De kracht van deze vorm van bijscholing – binnen MOZAIC omschreven als samen onderzoekend werken ligt vooral in het eigenaarschap dat leraren ervaren doordat zij zelf bepalen wat ze onderzoeken en hoe ze dat aanpakken. Het is geen opgelegd programma, maar een proces waarin zij zelf de regie hebben. Daarnaast zorgt het zelf ontwikkelen van materialen en interventies voor een diepere verankering van kennis; wat je zelf maakt, begrijp je beter, draag je makkelijker uit en het blijft langer hangen – niet alleen bij jou, maar ook binnen het team en bij de leerlingen. Bovendien leidt de combinatie van theorie en praktijk tot inzichten die écht beklijven; je leert niet alleen wat werkt, maar ook waarom het werkt. Het mooiste van deze aanpak is dat deze professionele ontwikkeling doorwerkt in het team, de school en vooral bij de leerlingen. Want wanneer jij als leraar je gereedschapskist uitbreidt en bewust handelt, merken je leerlingen dat direct.

Meer dan een interventie

Doe-het-zelf-bijscholing leidt niet alleen tot concrete tools, maar tot iets wat je met geen enkele training kunt kopen: een lerende cultuur. Misschien heb jij ook zo’n vraag. Over leerlingen die afhaken. Of moeite hebben met plannen. Of niet lijken te weten wat leren eigenlijk is. Wacht dan niet op de volgende studiedag. Pak het op met collega’s. Begin klein. Ga samen onderzoeken. Test iets uit. Reflecteer. Pas aan. Het hoeft niet perfect. Maar het kán waardevol zijn. Net zoals een deelnemer het verwoordde:

“… dat is echt de omslag geweest bij mij. Ik leg nu uit aan mijn leerling waarom ik iets inzet en wat het nut ervan voor hen is”

Meer weten?

Zie onze projectsite https://www.hogeschoolrotterdam.nl/onderzoek/projecten-en-publicaties/talentontwikkeling/optimaliseren-leerprocessen/afgeronde-projecten/samen-bouwen-aan-zelfregulerend-leren/. Vol praktijkvoorbeelden, materialen en inzichten van leraren die het gewoon zelf zijn gaan doen.

Geraadpleegde literatuur

Firestone, A. R., Cruz, R. A., & Rodl, J. E. (2020). Teacher Study Groups: An Integrative Literature Synthesis. Review of Educational Research, 90(5), 675-709. https://doi.org/10.3102/0034654320938128 (Original work published 2020)

Copy Citation

Kirschner, P. (2021, 27 januari). Doe-het-zelfbijscholing. Didactiefonline. Geraadpleegd op 9-10-2024, van https://didactiefonline.nl/blog/paul-kirschner/doe-het-zelfbijscholing#:~:text=In%20de%20eerste%2C%20een%20professionele,kiezen%20voor%20de%20volgende%20keer.

Rozendaal, J. S. (2023). Samen onderzoekend werken aan onderwijskwaliteit. Praktijkprofessionals aan het roer? Hogeschool Rotterdam.

Sins, P. H. M. (2023). Zelfregulerend leren gaat niet vanzelf. Maar hoe dan wel? Hogeschool Rotterdam.