Student Agency, verslag van het daltoncafé van 10 maart 2025

Het daltoncafé

De daltonvereniging organiseert al sinds 2020 periodiek een online-daltoncafé. De organisatie ligt in handen van de bestuursleden Vera Otten-Binnerts en Marja Out. Op 10 maart jl. stond het café in het teken van ‘student agency’. Dit werd gepresenteerd door Anja Schoot, die werkzaam is als conrector onderwijs en daltonontwikkeling aan het Coornhert Lyceum in Haarlem. Daarnaast is ze buitenpromovendus aan de Universiteit Leiden en doet ze onderzoek naar ‘student agency’. Tijdens dit daltoncafé nam zij ons mee in wat ‘agency’ inhoudt, waarom we dat belangrijk moeten vinden en hoe we het kunnen ontwikkelen bij leerlingen.

Er waren 42 deelnemers online aanwezig tijdens dit daltoncafé.

Introductie

Anja Schoots wordt welkom geheten door Marja Out. Zij stelt meteen de vraag: “Wat is een buitenpromovendus?” Anja legt uit dat een buitenpromovendus een onderzoeker is die niet in dienst is bij een universiteit, maar toch een promotietraject volgt naast haar reguliere baan. Haar promotieonderzoek richt zich op ‘student agency’, een onderwerp waar ze de afgelopen 4,5 jaar onderzoek naar heeft gedaan. Momenteel bevindt haar onderzoek zich in een afrondende fase, waarin ze haar artikelen bundelt en ze zich voorbereidt op haar promotie, die waarschijnlijk in oktober 2025 zal plaatsvinden.

Op 9 april 2025 is een belangrijke dag. Dan vindt de eerste visitatie plaats van het Coornhert Lyceum als daltonschool. Dit bezoek zal beoordelen in hoeverre de school voldoet aan de daltonprincipes en hoe het onderwijs verder ontwikkeld kan worden. Voor Anja is ‘dalton’ een perfecte combinatie van haar passie voor onderwijs en haar visie op leren. Ze vindt het essentieel dat leerlingen niet alleen kennis opdoen, maar ook ontdekken wie ze zijn, wat ze willen betekenen in de wereld, en hoe ze dat samen met anderen kunnen doen. Ze ziet de school als een speelruimte waarin leerlingen deze vaardigheden kunnen ontwikkelen, met goede begeleiding. De principes van het daltononderwijs sluiten hier, volgens haar, perfect bij aan.

Wat is Student Agency?

Anja omschrijft ‘student agency’ als: Regie nemen over je eigen leerproces, vanuit een intrinsieke passie. Het concept van ‘student agency’ is breed en abstract, wat haar motiveerde om er onderzoek naar te doen en er meer structuur en praktische invulling aan te geven. In haar onderzoek heeft ze uitgewerkt welke psychologische bronnen een mens heeft om vanuit te handelen en hoe die bijdragen aan het ontwikkelen van agency bij leerlingen.

Anja start haar presentatie en geeft aan dat ze een interactieve sessie wil houden. De deelnemers kunnen via hun telefoon of laptop inloggen in haar LessonUp, een digitaal leerplatform. Tijdens de presentatie kunnen deelnemers vragen stellen en is er ruimte voor discussie.

De centrale vragen van haar presentatie zijn:

1. Wat is agency?
2. Waarom zouden we het belangrijk moeten vinden?
3. Hoe kunnen we agency bij leerlingen ontwikkelen?

Ze belicht ook hoe agency een rol speelt in het onderwijs van het primair onderwijs (po) naar het voortgezet onderwijs (vo), zelfs daarna en laat een lessenserie en praktische materialen zien voor zowel po als vo, die helpen bij het stimuleren van agency bij leerlingen.

Agency en burgerschap

Anja verbindt haar onderzoek aan daltonburgerschap en een citaat van Helen Parkhurst uit 1922. Parkhurst stelde destijds al dat het onderwijs moest bijdragen aan het opbouwen van een betere samenleving. Dit is nog steeds actueel, vooral in het huidige politieke en sociale klimaat.

Wat is Student Agency?

Student agency verwijst naar het nemen van de regie over je eigen leerproces, vanuit een intrinsieke motivatie. Het gaat om de wil én het vermogen een transformatie tot stand te brengen in jezelf of in je omgeving. Dit betekent dat leerlingen zelf keuzes maken in hun leertraject, verantwoordelijkheid nemen voor hun ontwikkeling en actief bijdragen aan hun leeromgeving. Die transformatie kan op verschillende schalen plaatsvinden. Groot voorbeeld: het opzetten van een landelijke demonstratie ter bevordering van de vrouwenrechten.

Hoe meer leerlingen agency hebben over hun leerproces, hoe beter de academische resultaten zullen zijn en hoe minder stress ervaren wordt. De daltonschool is daarbij een oefenplaats voor het ontwikkelen van burgerschapsvaardigheden, waarbij leerlingen de wil en het vermogen ontwikkelen in interactie met hun omgeving (school, thuis, sportclub etc.), zodat ze ‘in zichzelf staan’ en vanuit eigen bronnen handelen.

Belangrijke kenmerken van Student Agency

Anja benoemt vervolgens een aantal belangrijke kenmerken van agency. Het gaat dan om:

• De intenties van waaruit gehandeld wordt;
• Het vooruitdenken;
• Het zelfregulerend handelen (Leerlingen bepalen (gedeeltelijk) zelf hoe en wat ze leren).
• Het reflecteren (Leerlingen denken na over hun leerproces en sturen bij waar dat nodig is).

Ook motivatie speelt bij agency een belangrijke rol. ‘Echt’ leren komt namelijk voort uit een intrinsieke motivatie en niet alleen door externe prikkels, zoals cijfers of straffen.

Leerlingen hebben bij agency ook invloed op hun opdrachten en op hun manier van werken. Er zijn keuzemogelijkheden. Laat leerlingen hier verantwoordelijkheid voor nemen, zodat ze zicht eigenaar voelen van hun eigen leerproces. Het gaat dan om vragen als:

• Wat wil ik eigenlijk en hoe ga ik dat vormgeven?

Zo wordt er vanuit de ‘why’ naar de ‘how’ en ‘what’ gewerkt.

• Hoe bereik je je gewenste doelen?

Zodra een leerling hierin een rode draad ervaart, is hij al ‘agent’. Anja geeft aan dat leerlingen hier wel begeleiding in nodig hebben. Zelfregulerend leren is hier een onderdeel van. De wil en het vermogen is nodig om een transformatie tot stand te brengen, in jezelf of in je omgeving.

• In hoeverre zijn deze pijlers voorspellend voor de mate van agency?

Als docenten hebben we ontzettend veel invloed op de psychologische bronnen. Anders wordt het een kunstje dat geen duurzaam effect heeft. Als we leerlingen willen begeleiden in de groei naar agency, dan is het belangrijk dat we ook zelf heel bewust agent zijn en dat we weten wat daarvoor nodig is om ‘agency’ voor te leven en eventuele valkuilen te (her)kennen.

Anja benadrukt dat het concept vaag kan zijn, en dat haar onderzoek bedoeld is om meer duidelijkheid te bieden en handvatten voor het implementeren van ‘student agency’ in het onderwijs.

Waarom zouden we Agency belangrijk moeten vinden?

Het ontwikkelen van ‘agency’ is cruciaal, omdat het leerlingen voorbereidt op de moderne samenleving en arbeidsmarkt. Redenen waarom ‘agency’ belangrijk is:

• Persoonlijke ontwikkeling
  • Leerlingen leren wie ze zijn, wat hun talenten zijn, en hoe ze willen bijdragen aan de wereld.
  • Het bevordert zelfvertrouwen en autonomie.
• Betere leerprestaties
  • Wanneer leerlingen intrinsiek gemotiveerd zijn, leren ze effectiever en diepgaander.
  • Ze onthouden informatie beter en kunnen die beter toepassen in de praktijk.
• Voorbereiding op de toekomst
  • In de moderne samenleving zijn zelfsturing, probleemoplossend vermogen en aanpassingsvermogen essentiële vaardigheden.
  • Werkgevers zoeken steeds vaker naar mensen die zelfstandig kunnen denken en handelen.
• Burgerschapsvorming
  • Het sluit aan bij de visie van Helen Parkhurst, de grondlegger van het daltononderwijs.
  • Daltononderwijs richt zich op zelfstandigheid, samenwerking en verantwoordelijkheid, wat direct aansluit bij ‘agency’.
  • Het helpt leerlingen om kritisch na te denken, keuzes te maken en een actieve rol te spelen in de maatschappij.

Anja geeft aan dat als deze aspecten samenkomen, dit significant het welzijn van de leerlingen en de resultaten bevordert, én het vermindert stress. Wat wij meten met toetsen, staat niet op zich. Het is een gereedschapskist die leerlingen vullen, waarmee ze belangrijke vraagstukken in de maatschappij kunnen helpen oplossen.

Hoe kunnen we Agency ontwikkelen bij leerlingen?

Anja geeft verschillende manieren waarop leraren Student Agency kunnen stimuleren in het onderwijs:

• Creëer een leeromgeving met keuzemogelijkheden
  • Laat leerlingen zelf doelen stellen voor hun leerproces.
  • Geef hen keuzevrijheid in opdrachten, onderwerpen of werkvormen.
  • Gebruik differentiatie: niet alle leerlingen hoeven dezelfde route te volgen.
• Stimuleer reflectie en eigenaarschap
  • Laat leerlingen hun eigen leerproces evalueren: Wat ging goed? Wat kan beter?
  • Gebruik leerlogboeken of portfolio’s om vooruitgang bij te houden.
  • Bespreek regelmatig leerstrategieën en hoe ze zichzelf kunnen verbeteren.
• Gebruik een groei-mindset
  • Leer leerlingen dat fouten maken onderdeel is van leren.
  • Moedig aan om uitdagingen aan te gaan en door te zetten.
  • Beloon inspanning en proces in plaats van alleen het eindresultaat.
• Bouw aan een veilige en ondersteunende cultuur
  • Laat leerlingen ervaren dat hun mening telt en dat ze serieus genomen worden.
  • Creëer een klimaat waarin initiatieven en zelfstandig denken worden aangemoedigd.
  • Gebruik samenwerkingsopdrachten waarin leerlingen verantwoordelijkheid nemen.
• Maak de link met de echte wereld
  • Laat leerlingen werken aan echte, betekenisvolle projecten.
  • Breng hen in contact met experts, bedrijven of maatschappelijke organisaties.
  • Gebruik vakoverstijgende thema’s waarin leerlingen hun eigen interesses kunnen verwerken.

Anja geeft hierbij aan dat het geen lineaire weergave is, maar dat het om een proces gaat. Dit is gebaseerd op het curriculaire spinnenweb van Van den Akker.

Help leerlingen om verantwoordelijkheid te nemen, door het belang te laten inzien, waarbij aan de hand van een referentiekader ze hun eigen proces kunnen begeleiden. Dan gaat het om vragen als:

• Hoe kan ik mijn doel bereiken? Met welke subdoelen? Door kleine subdoelen te stellen én die te halen, wordt de motivatie van leerlingen verhoogd: Dit kan ik aan!.
• Wat is het einddoel en hoe ziet hetsucces daarvan er uit?
• Hoeveel tijd heb en neem ik?
• En achteraf reflecteren: Hoe is het gegaan? Hoe ben ik gegroeid? Wat heb ik daarvoor gedaan?’

Anja presenteerde ook een padlet met een lessenserie met praktische materialen die specifiek gericht zijn op het po en het vo, waarmee docenten direct aan de slag kunnen. De volgende link verwijst naar deze padlet:

https://padlet.com/aschoots2/lessenserie-schoon-en-voldoende-drinkwater-voor-iedereen-ukghwgglsx31rxj2

In de interactie met de toehoorders werd door een deelnemer over de padlet de opmerking gemaakt: “Dit komt in de buurt van de originele taak zoals Helen Parkhurst die bedoeld heeft.” Daarbij is de fasering zoals Parkhurst die in haar ‘assignments’ aanbracht, in de chat gedeeld:

Conclusie

Het stimuleren van ‘student agency’ helpt leerlingen om zelfstandiger, kritischer en gemotiveerder te leren. Het sluit perfect aan bij de daltonkernwaarden en bij de groeiende behoefte aan actieve en betrokken burgers in de samenleving.

Kortom, het daltoncafé van 10 maart 2025 dat in het teken stond van ‘student agency’ heeft ons inzicht gegeven in wat dit begrip inhoudt, waarom het van belang is en hoe je het kunt ontwikkelen bij leerlingen in het daltononderwijs. De presentatie van Anja bood inzichten in de theorie en praktische toepassingen ervan.

De presentatie is terug te vinden via deze link naar LessonUp:

https://www.lessonup.com/nl/lesson/EvXNeL7o7xW4Skb3E?utm_source=app&utm_campaign=shared-lesson-app&utm_content=1741622814434&utm_medium=shared-link

Verwijzen naar presentatie als:

Schoots, A. (2025). Student Voice - Dalton Café 10 maart 2025 [LessonUp presentatie]. 

Vera Otten-Binnerts (DaltonVisie, jrg. 13, nr. 8-1)