Zelfregulerend leren zichtbaar maken in de klas

Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs aan de Thomas More hogeschool in Rotterdam en lector Leren aan Hogeschool Rotterdam.

Vraag een willekeurige leraar wat hij of zij het belangrijkste vindt in de klas, en de kans is groot dat je iets hoort als: “Ik wil dat leerlingen zelfstandig leren werken.” Of, in de daltontraditie: “Ik wil dat ze verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leren.” Maar hoe vaak hebben we eigenlijk scherp voor ogen wat leerlingen daarvoor moeten kunnen? Zelfregulerend leren is daarin een sleutel. Het gaat om strategieën waarmee leerlingen hun eigen leerproces sturen: een doel stellen voordat ze beginnen, hun voorkennis oproepen, plannen maken voor tijd en inzet, tussentijds checken of het nog gaat zoals bedoeld, en uiteindelijk reflecteren op het resultaat. Leerlingen die dat goed in de vingers hebben, leren niet alleen effectiever, maar zijn tegelijkertijd ook toegerust voor het vervolgonderwijs.

In de praktijk zien we echter een grote variatie. Neem bijvoorbeeld een daltonklas tijdens een onderzoekend leren-project bij wetenschap & technologie. Sommige leerlingen beginnen direct enthousiast te experimenteren, maar zonder plan. Anderen hebben wel ideeën over hoe je het zou moeten aanpakken, maar zetten die kennis niet altijd om in handelen. En weer anderen hebben nog nooit geleerd hoe je jezelf vragen kunt stellen als: “Wat weet ik hier al van?” of “Hoe ga ik mijn tijd indelen?”

Als leraar voel je die verschillen dagelijks. Je probeert bij de ene leerling explicieter te zijn en samen een plan te maken, terwijl je bij een ander juist meer vraagt: “Waarom kies je voor deze aanpak?” Ondersteunen van zelfregulerend leren is dus nooit een kwestie van one size fits all. Maar hoe bepaal je waar een leerling staat? Tot nu toe ontbrak daar een concreet instrument voor.

Zichtbaar maken die hap

In ons recente onderzoek hebben we daarom een vragenlijst ontwikkeld die dit zichtbaar maakt voor leerlingen in het basisonderwijs. We moesten ook een naam bedenken voor de vragenlijst, die werd de SRL-IBSL. Enerzijds gaat de vragenlijst over het meten van strategieën voor zelfregulerend leren. Self-Regulated Learning in het Engels, afgekort wordt dat SRL. En anderzijds hebben we de vragenlijst toegespitst op het wetenschap- en technologie onderwijs en dan in het bijzonder de didactiek van onderzoekend leren, oftewel Inquiry-Based Science Learning (IBSL). Samen wordt dat dus SRL-IBSL.

De SRL-IBSL bestaat uit 17 vragen en richt zich op vier strategieën die volgens onderzoek tijdens onderzoekend leren extra lastig zijn voor leerlingen:

• Plannen van tijd en inzet – hoe pak je een opdracht gestructureerd aan?
• Activeren van voorkennis – wat weet je al en hoe helpt dat bij de nieuwe taak?
• Monitoren van gedrag – houd je je aan je plan, zie je wanneer je hulp nodig hebt?
• Monitoren van leren – snap je nog steeds wat je doet en hoe het bijdraagt aan je doel?

Wat deze vragenlijst bijzonder maakt, is dat hij niet alleen vraagt naar kennis (“Weet je hoe je dit kunt doen?”), maar ook naar gebruik (“Doe je dit ook tijdens je werk?”). Daarmee wordt zichtbaar of een leerling een strategie wel kent, maar (nog) niet inzet, of dat hij die kennis überhaupt nog moet leren.

And results are…

De eerste resultaten zijn veelbelovend: de vragenlijst blijkt betrouwbaar en geeft bruikbare informatie voor zowel onderzoek als praktijk. Voor leraren betekent dit dat je beter zicht krijgen op hoe leerlingen hun leren aanpakken – en dat maakt gerichte ondersteuning mogelijk. Stel je voor: in plaats van te gissen of een leerling ‘het wel weet maar niet doet’, kun je met deze vragenlijst samen in gesprek over welke strategieën al aanwezig zijn en welke nog geoefend moeten worden. Zo wordt zelfregulerend leren tastbaar en concreet. Voor de daltonklas is dit extra relevant. Juist in een leeromgeving waarin zelfstandigheid en keuzevrijheid centraal staan, hebben leerlingen houvast nodig om hun eigen leerproces te sturen. Met de SRL-IBSL zetten we een eerste stap om dat proces inzichtelijk te maken en leerlingen gericht te ondersteunen.

En natuurlijk: het is nog niet af. Niet alle analyses gaven glasheldere resultaten, en er is vervolgonderzoek nodig. Maar zoals een theaterdocent me ooit influisterde: “Doe het vooral niet te goed.” Het belangrijkste is dat we nu een concreet startpunt hebben. Want pas als we weten hoe leerlingen leren, kunnen we ze nog beter ondersteunen.

Wil je zelf eens spelen met onze vragenlijst, check dan deze site

Mocht je denken "leuk zo'n summier stukje, maar ik lust wetenschappelijke artikelen rauw. Dus kom maar op!" dan is deze voor jou:
https://lnkd.in/etCJFsrn

Geraadpleegde literatuur

Alfieri, L., Brooks, P. J., Aldrich, N. J., & Tenenbaum, H. R. (2011). Does discovery‐based instruction enhance learning? Journal of Educational Psychology, 103(1), 1–18. https://doi.org/10.1037/a0021017

De Jong, T., Lazonder, A. W., Chinn, C. A., et al. (2023). Let's talk evidence—The case for combining inquiry‐based and direct instruction. Educational Research Review, 39, 100536. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2023.100536

Gascoine, L., Higgins, S., & Wall, K. (2017). Context and implications document for: The assessment of metacognition in children aged 4–16 years: A systematic review. Review of Education, 5(1), 58–59. https://doi.org/10.1002/rev3.3079

Manlove, S. A. (2007). Regulative support during inquiry learning with simulations and modeling (Unpublished doctoral dissertation). University of Twente.

Muijs, D., & Bokhove, C. (2020). Metacognition and self‐regulation: Evidence review. Education Endowment Foundation.

Olid‐Luque, M., Ayilón‐Salas, P., Arco‐Tirado, J. L., & Fernández‐Martin, F. D. (2024). Impact of self‐regulated learning programs in primary education: A systematic review. Psychology in the Schools, 62, 1–22. https://doi.org/10.1002/pits.23352

Sins, P. H. M., Klaver, L. T., de Brouwer, J., Eysink, T. H. S., & van Dijk, A. M. (2025). Measuring availability and production of primary students' self‐regulated learning strategies during inquiry‐based science education. Psychology in the Schools. https://doi.org/10.1002/pits.70065

Veenman, M. V., van Hout‐Wolters, B. H., & Afflerbach, P. (2006). Metacognition and learning: Conceptual and methodological considerations. Metacognition and Learning, 1(1), 3–14. https://doi.org/10.1007/s11409-006-6893-0