Podcast ‘de daltondialoog’: 100 jaar daltononderwijs in Nederland

Natasja Geise *)

Sinds 2023 maakt de NDV (Nederlandse Daltonvereniging) de podcast ‘de daltondialoog’. Inmiddels is het stokje van Rudger Minnee overgenomen door Natasja Geise. In de podcast van juli 2025 is aandacht besteed aan 100 jaar daltononderwijs in Nederlands. Julia Dolle en Daan Verhoeven van Dalton Den Haag vertellen hierover.

Maar eerst: wie zijn Julia Dolle en Daan Verhoeven? Julia Dolle werkt sinds vijf jaar op Dalton Den Haag als docent geschiedenis. Het daltononderwijs is haar met de paplepel ingegoten, want zij was zelf ook daltonleerling op Dalton Voorburg. Ook Daan Verhoeven heeft zijn roots op Dalton Voorburg, waar hij van 1980 tot 1986 leerling was. Inmiddels werkt hij al 30 jaar op Dalton Den Haag als docent maatschappijleer.

Dalton Den Haag bestaat dit jaar dus 100 jaar. Dat is absoluut reden voor een feestje. Op 1 september, de eerste schooldag in het midden van het land, was er ‘night school’. En in november is er een heuse lustrumweek gepland, met feestjes voor leerlingen en personeelsleden, een open podium voor huidige en oud-leerlingen en een reünie. In het prachtige monumentale pand aan de Aronskelkweg wordt er dus goed stilgestaan bij 100 jaar daltononderwijs in Nederland.

Dat daltononderwijs is inmiddels niet meer weg te denken uit Nederland. Waarom is en blijft het zo belangrijk om daltonleerlingen de Nederlandse maatschappij in te sturen? Daan licht dit vol verve toe: leerlingen mogen onbevreesd de wereld tegemoet treden. Met een zekere onbevangenheid gaan ze de wijde wereld in. Deze basis van het daltononderwijs is al 100 jaar zeer waardevol gebleken.

In 1925 begon in Den Haag dus de eerste daltonschool van Nederland. Julia vertelt dat het onderwijs in die tijd traditioneel en strak gestructureerd was – in rijtjes, docentgestuurd en gericht op kennisoverdracht. De docent praatte en de leerlingen waren stil. In 1925 gingen ze in Den Haag dus onderwijs geven volgens het daltonplan van Helen Parkhurst. Het was een experiment in Nederland en dat vroeg om lef van docenten en van de schoolleiders toentertijd. Het onderwijs volgens het daltonplan week erg af van het onderwijs uit die tijd: leerlingen maakten hun eigen planning, werkten samen en reflecteerden. Echt zo anders dan het traditionele onderwijs aan het begin van de twintigste eeuw!

René Berends heeft een artikel in DaltonVisie geschreven over het historische landschap rond 1925 en de plek van dalton hierin – de moeite waard!

Het huidige gebouw, dat in 1933 in gebruik is genomen, is door de architect gebouwd als daltonschool. Met nissen die dienden als werkplekken om het samenwerken te stimuleren. Het daltonplan is geïmplementeerd in de architectuur. Het gebouw is gebouwd in de Nieuwe Haagse school stijl, passend in de wijk.

In de Tweede Wereldoorlog kwam de school in spergebied te liggen en moest er uitgeweken worden naar een ander gebouw. Helaas zijn er onder de leerlingen en docenten ook slachtoffers gevallen. Deze mensen worden tot op de dag van vandaag herdacht in de centrale hal van de school. Enkele jaren geleden hebben leerlingen uit havo 5 hun profielwerkstuk hierover gemaakt en hebben de namen een gezicht gekregen. Letterlijk: hun foto’s hangen in de hal van de school.

Terug naar het daltononderwijs. In die 100 jaar is er vast veel veranderd aan de uitingsvorm van het daltononderwijs. Daan vertelt dat de essentie nog steeds hetzelfde is. De uitingsvormen van de daltonkernwaarden zijn binnen de verschillende daltonscholen wel net een beetje anders.

We zijn 100 jaar verder en er zijn inmiddels ruim 400 daltonscholen (voor basis- en voortgezet onderwijs) in Nederland. In België zijn dit er slechts 8 en in de rest van de wereld zijn daltonscholen vaak dure, particuliere instellingen. Hoe verklaren jullie het succes van het daltononderwijs specifiek in Nederland?

Julia vermoedt dat dit komt door het Nederlandse onderwijssysteem. We hebben in Nederland veel autonomie op dit vlak en mogen ons eigen onderwijs ontwikkelen. Persoonlijke ontwikkeling en burgerschap staan hierbij centraal. In Nederland kennen we een lange traditie op het gebied van vernieuwend onderwijs. Wij zijn vernieuwingsgezind en blijven graag reflecteren.

In een groot deel van dit interview kijken we terug, maar laten we ook eens vooruit kijken. Hoe zien jullie de toekomst van het daltononderwijs?

Daan legt uit dat de invoering van de Tweede Fase eind jaren 90, deels geënt zijn op dalton- en montessorionderwijs. We zijn niet meer uniek qua samenwerken, reflecteren en zelfstandigheid: heel veel scholen doen dit. Inmiddels zijn dit kernelementen van het Nederlandse onderwijs in het algemeen. Aan de daltonscholen dus de opdracht om onderscheidend genoeg te blijven. Daar doet de NDV ook haar best voor door op de scholen periodiek visitaties uit te voeren. Bij deze visitaties kun je een verlenging van de daltonlicentie voor twee of vijf jaar krijgen.

Zes jaar geleden werd Dalton Den Haag gevisiteerd en toen kregen zij een verlenging van twee jaar. De school moest ‘aan de bak’ en ze hebben gekeken hoe ze de daltonkernwaarden weer opnieuw kunnen uitvinden en vormgeven. Twee jaar later was de daltonontwikkeling weer op orde en kregen zij de verlenging voor vijf jaar. Een leerzame tijd, deze herijking van de daltonkernwaarden. En gelukkig is Dalton Den Haag dus een heuse daltonschool gebleven en kan het feest voor het 100-jarig bestaan als daltonschool gevierd worden.

Dalton: wat betekent dat eigenlijk voor jullie? Dalton zit in je DNA. Je moet als leerling / personeelslid / schoolleider op een daltonschool willen leren, keuzes maken en verantwoordelijkheid durven nemen. Je geeft als docent leerlingen het vertrouwen: jij kunt dit, ik geef jou de verantwoordelijkheid, want ik heb vertrouwen in je. Jij kunt dit aan. Dat ga je als leerling ook echt geloven en dat versterkt het zelfvertrouwen. Leerlingen reflecteren en durven het gesprek aan met de docent. Leerlingen worden serieus genomen als zij bijv. feedback geven aan een docent. Als docent luister je daarna en dan pas je bijvoorbeeld je les aan, zodat het beter aansluit bij de wensen / behoeftes van de leerlingen. Prachtig als leerlingen docenten die feedback durven geven, voor zichzelf opkomen en verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen acties. 100 jaar daltononderwijs: nog steeds springlevend en bruisend. Op naar de volgende 100 jaar!

En Julia en Daan – een heel fijn lustrumjaar met heel Dalton Den Haag!

Overigens: practice what you preach: Dalton staat o.a. voor verantwoordelijkheid nemen en samenwerken. De podcast ‘de daltondialoog’ wordt opgenomen door Natasja Geise, docent op het Wolfert Lyceum, een daltonschool in Bergschenhoek en de technische ondersteuning is in handen van Vhinnzee Kanbier, leerling van daltonschool het Erasmuscollege in Zoetermeer. Een prachtige samenwerking tussen een leerling en een docent van verschillende daltonscholen!

Wil je de podcast beluisteren, hierbij de link: https://app.springcast.fm/18804/100-jaar-dalton-nederland

*) Natasja Geise is onder meer docent Nederlands op het Wolfert Lyceum en redactielid van DaltonVisie.

Geise, N. (2025). Podcast ‘de daltondialoog’: 100 jaar daltononderwijs in Nederland. DaltonVisie13(24).