Het daltonbierviltje

René Berends, 2025

Het is de meeste congresgangers ontgaan, maar tijdens de ‘afterparty’ van het daltoncongres in november 2024 lagen er in Amersfoort stapels ‘daltonbierviltjes’ op de tafels. Het was de bedoeling dat die een weg zouden vinden naar de scholen. In de consternatie van alle ontmoetingen, lezingen en presentaties van nieuwe materialen is daar echter weinig van terechtgekomen. Daarom wordt er in dit artikel nog even bij het ‘daltonbierviltje’ stilgestaan.

Ontwerpprincipes voor een eigen visie op daltononderwijs

Het daltonbierviltje is een idee van het Dalton Netwerk Opleiders (DNO). In de voorbereiding op het congres hebben de opleiders eensgezind samengewerkt aan de voorbereiding van een aantal workshops en presentaties. Ook is er bijgedragen aan het themanummer over ‘de taak’ van DaltonVisie.

In die voorbereidende gesprekken is verschillende keren ook aandacht geschonken aan de vraag wat de essentie van het Dalton Plan van Parkhurst is en hoe dit vertaald zou kunnen worden naar bruikbare handvatten voor de praktijk. De opleiders komen in de praktijk van het begeleiden van teams en het scholen van leraren namelijk vaak de vraag tegen: wat maakt dit nu ‘dalton’?

Zo is het idee ontstaan om teams van docenten en leraren vanuit het DNO te ondersteunen met een overzicht van wat je bouwstenen voor een eigen daltonvisie zou kunnen noemen. Daarbij is gebruik gemaakt van de ‘visiebloem’, die ook in de boeken Dalton LEF: PO en Dalton LEF: VO beschreven is.

Een model voor het bouwen van een onderwijsvisie

De gedachte achter de ‘visiebloem’ is dat je een visie op onderwijs kunt bouwen door je af te vragen wat een kind nodig heeft voor zelfrealisatie en wat hij nodig heeft om een actieve deelnemer aan de samenleving te worden. Vervolgens heb je voor een onderwijsvisie ook een antwoord nodig op hoe processen van spelen, leren, vormen en ontwikkelen idealiter verlopen om kinderen tot die zelfrealisatie te brengen en om van hen actieve deelnemers aan de samenleving te laten worden en wat het vakmanschap van de leraar vraagt om aan die processen sturing te geven. Tot slot, is het voor een visie op onderwijs ook nodig na te denken over de vraag wat ‘de’ school daarin betekent: hoe breng je de wereld er binnen en hoe treed je vanuit de school de wereld tegemoet. Deze vijf elementen vormen de bloembladen van het model.

Parkhursts ideeën van haar Dalton Plan

Parkhurst geeft met haar Dalton Plan verschillende bouwstenen voor de genoemde elementen van een onderwijsvisie. Ze stelt allereerst dat het bij de beantwoording van de ‘waartoe’-vraag van het onderwijs gaat om het onderwijzen en opvoeden van kinderen tot ‘fearless human beings’.

Zelfrealisatie betekent daarbij voor haar het nastreven van ‘a joyful living’, waarvoor ‘freedom’, ‘curiosity’ en ‘creativity’ belangrijke ingrediënten zijn.

Om een ‘cultural participant’ en een ‘cultural innovator’ te worden, gaat het voor Parkhurst om dienstbaarheid en samenwerking: ‘service and cooperation’ en om het vaardig worden in: ‘solving social and political problems’.

Kinderen ontwikkelen zich, volgens Parkhurst, tot fearless human beings als de principes ‘learning must be fun’ en ‘life-like experiences’ uitgangspunten in onderwijs zijn en door ze mee te laten praten en mee te beslissen over het eigen leren en het onderwijs dat daarvoor nodig is: ‘student voice’.

Van leraren vraagt dat om ‘a way of life’, waarbij integraal gedacht wordt en relaties en dwarsverbanden gezien en gelegd worden (‘total vision’), gereflecteerd wordt (‘welcome criticism’) en daar waar mogelijk het initiatief zoveel als mogelijk bij leerlingen gelegd wordt (‘stay out of the way’).

Tot slot is het voor Parkhurst nodig dat op school het spelen, leren, vormen en ontwikkelen in samenhang aangeboden wordt (‘synthetic education’), er afgestemd wordt (leerlingen zijn leidend, niet het systeem: ‘no method, no system’) en dat de school gezien wordt als een veilige oefenplaats waar kinderen samen leren werken, leren en leven (‘social laboratory’).

I would be the first to hear welcome criticism

Parkhurst samenvatten in een aantal begrippen is natuurlijk riskant. We doen haar gedachtegoed dan ook ongetwijfeld te kort met een samenvatting op een bierviltje. Daarom hebben de opleiders van het DNO ervoor gekozen om op de voorkant van het bierviltje de buitenste ring leeg te laten en teams en docenten uit te nodigen daar tot eigen aanvullingen van de essentie van Parkhursts Dalton Plan te komen.

Iets soortgelijks staat de opleiders voor ogen voor de achterkant van het viltje. Daar zijn de kernwaarden van het daltononderwijs opgenomen, zoals die door de NDV geformuleerd zijn en is een aantal ontwerpprincipes toegevoegd, waarmee Parkhurst in de praktijk vorm en inhoud gaf aan het Dalton Plan: Het schoolwerk dat ze als een ’contract’ zag, de taken (‘assignments’) die zo geformuleerd werden dat ze aan zouden zetten tot gemotiveerd leren met ‘interest pockets’ en die handvatten zouden bieden als ‘programs study’. Ook het werken en leren in heterogeniteit en het inrichten van lokalen als ‘laboratories’ zijn ontwerpprincipes van Parkhursts Dalton Plan.  

Ook hier kunnen teams en individuele docenten aan het overzicht ontwerpideeën voor de eigen praktijk toegevoegd worden.

Termen in het Engels

De opleiders hebben bij het ontwerpen van het bierviltje een poging gedaan om Parkhursts begrippen te vertalen in het Nederlands. Maar dat leidde tot veel discussie en ook tot het inzicht dat meer woorden nodig zouden zijn dan het format van een bierviltje toestond. Daarom is besloten om het bij de Engelstalige begrippen van Parkhurst te houden.

Het gebruik van het bierviltje

Natuurlijk was het ontwikkelen van een ‘daltonbierviltje’ bedoeld als een grap, maar wel als een serieuze grap.

Wat zou het namelijk aardig zijn, als leraren bij het voorbereiden van een les, het maken van een begeleidingsplan voor leerlingen, het maken van een taak, het voorbereiden van een workshop, het organiseren van een atelier of het in teamverband voorbereiden van thema’s, projecten of schoolreisjes zich de vraag zouden stellen: hoe zou ik, of zouden wij dat nog meer ‘dalton’ kunnen maken?

En omdat het bij het voorbereiden van zulk soort activiteiten goed is om af en toe wat afstand te nemen en wellicht een drankje daarbij zou kunnen helpen, is een daltonbierviltje daarbij hopelijk een handig en welkome ‘gimmick’. Pak in de voorbereiding van onderwijs het viltje er maar eens bij, kies een of twee elementen eruit en stel je de vraag: hoe kan ik of kunnen wij het onderwijs dat we voorbereiden op die elementen nog meer ‘dalton’ maken?

Zo zal het daltonbierviltje niet misstaan op de tafels in de lerarenkamer.

Mocht er belangstelling zijn voor het daltonbierviltje. Er is nog een voorraad beschikbaar. Meld de vraag dan bij het secretariaat.

René Berends (DaltonVisie jrg. 13, nr. 6.1)