Wie is die oma? Dat is de mevrouw die het daltononderwijs bedacht heeft

Hoe Expeditie Dalton helpt om ‘op z’n daltons’ te werken

Op daltonschool De Branink in Laren (Gld) is de online omgeving Expeditie Dalton twee jaar in gebruik. Tijd om de inzet van de digitale leeromgeving te evalueren en om vooruit te kijken wat het materiaal het schoolteam de komende jaren nog meer te bieden heeft.

Het kinderboek

Ruim zes jaar geleden verscheen bij Leonon het kinderboek Expeditie Dalton. Het bestuur van de NDV stuurde destijds alle dalton po-scholen het boek als een kerstcadeautje. In Expeditie Dalton volgen we Sanne, een nieuwe leerling in groep 7. Samen met Maurice – haar maatje in de klas – gaat ze op onderzoek uit naar wat het betekent dat hun school een ‘dalton’-school is. Aan het eind van het boek presenteren Sanne en Maurice hun onderzoeksresultaten met behulp van een poster aan hun klas.

Voor veel kinderen is de school waar zij dagelijks naartoe gaan een ‘gewone’ school, waar het onderwijs dat ze volgen voor hen ‘gewoon’ is. Dat geldt ook voor leerlingen op daltonscholen. De vraag is echter of zij iets zouden moeten weten over wat ‘dalton’ is en wat ‘dalton’ betekent voor hun manier van leren.

Wij denken van wel. Volgens ons is het belangrijk dat leerlingen weten wat een ‘daltonmanier’ van leren inhoudt en waarom dat voor hun ontwikkeling belangrijk is.

De online omgeving

Het boek is inmiddels omgebouwd naar een digitale leeromgeving, waarmee leerlingen op onderzoek uit kunnen gaan naar Parkhurst en allerlei aspecten van het daltononderwijs. Bovendien ondersteunt de omgeving leraren om met leerlingen het gesprek aan te laten over leren en werken ‘op z’n daltons.’

Op onze school – De Branink in Laren (Gld) – zagen we daar vanaf het begin de waarde van in. De online-versie van Expeditie Dalton gebruiken we nu twee jaar.

De invoering verliep niet zonder slag of stoot

De online omgeving blijkt niet alleen een middel om kinderen wegwijs te maken in ‘dalton’, maar doordat we in ons team Expeditie Dalton integraal gebruiken bij discussies over de uitwerking van onze schoolvisie naar de praktijk en bij het plannen van ons thematisch onderwijs, is het ook een middel gebleken om ons team bij de tijd, dat wil zeggen, bij ‘dalton’ te houden.

Dat is overigens niet zonder slag of stoot gegaan. Ja, we hadden met elkaar afgesproken een abonnement op Expeditie Dalton te nemen en het te gaan gebruiken, maar toen we er in de ‘gouden week’ van het eerste schooljaar mee zouden starten, voelde dat bij sommigen toch eerst aan als een ‘moetje’, als iets ‘dat er bovenop komt! En we moeten al zoveel!’

Gelukkig hebben we in ons team ervaren ‘daltonianen’ en die hebben ons door die fase heen geholpen. Dat deden ze vooral door perspectieven te schetsen, mogelijkheden te laten zien en voorbeelden te geven over hoe zij de digitale omgeving gebruikten. Hun enthousiaste verhalen hielpen de anderen op weg om het materiaal ook te gaan gebruiken, zoals het bedoeld is. Het gaat er immers om Expeditie Dalton te gebruiken om op een meer bewuste en geïntegreerde manier te werken. Zo verdween het gevoel dat het iets ‘extra’s’ is, dat ‘naast’ wat we allemaal al doen, uitgevoerd moet worden. Het hielp ons daarentegen dat wat we al doen effectiever en gerichter ‘op z’n daltons’ uit te voeren.

Het belang van de daltonscholing

Afgelopen jaar hebben we als team (opnieuw) een daltonscholing gevolgd. Voor de ervaren collega’s was dat misschien al wel de derde of vierde keer, maar door het samen met beginnende en ervaren collega’s volgen van zo’n scholing is het teamgevoel versterkt en zijn we meer dan voorheen van en met elkaar gaan leren en ons ervan bewust geworden dat we met elkaar willen staan voor het daltononderwijs. We willen geen dalton ‘doen’, maar dalton ‘zijn en dragen samen verantwoordelijkheid voor de hele school.

We hebben in de scholing alle kernwaarden weer goed doorgenomen en zijn daarbij dankbaar gebruik gaan maken van Expeditie Dalton. Het online materiaal biedt bij veel daltononderwerpen praktische artikelen voor leraren, aanschouwelijke materialen, werkvormen en tal van ideeën, die helpen om verder wegwijs te worden in het waarom en hoe van ‘dalton’.

De scholing heeft ervoor gezorgd dat we de digitale leeromgeving zijn gaan gebruiken om de vernieuwingsthema’s waaraan we werken, te integreren in onze daltonwerkwijze, bij het vertalen naar de praktijk en het borgen van wat we geleerd en ontwikkeld hebben.

Aandacht voor de kernwaarden

Zo hebben we afgesproken dat we als daltonschool in verschillende perioden per jaar expliciet in teamverband de kernwaarden bespreken en met elkaar afspreken hoe die ook in gesprekken met de kinderen en in het onderwijs aan de orde kunnen komen. Expeditie Dalton speelt bij dat laatste een belangrijke rol. Het materiaal biedt een rijk aanbod aan suggesties en praktische materialen. We gebruiken een planbord in onze teamkamer om daarover te brainstormen en afspraken vast te leggen.

Alles-in-één

We werken op school met thema’s uit de geïntegreerde zaakvakmethode Alles-in-één. Die methode kent een indeling in blokken van zeven weken, met in de inloop- en de uitloopweek extra ruimte om rond de thema-inhouden ‘eigen’ activiteiten in te plannen. In die weken zetten we Expeditie Dalton nu flexibel in, waardoor kinderen de kansen geboden worden om zich de lesinhouden van Alles-in-één op een ‘daltonmanier’ eigen te maken. Dat gebeurt door ze aan te leren en de kinderen ermee te laten oefenen, hoe ze zelfstandig kunnen werken, samen kunnen werken, kunnen reflecteren, in vrijheid keuzes kunnen maken en verantwoordelijkheid kunnen dragen voor die keuzes. Alles-in-één biedt de kennisinhouden; het inzicht in het waarom er op een ‘daltonmanier’ aan gewerkt wordt, biedt Expeditie Dalton.

Daarbij is het handig gebleken dat we voor de kernwaarden een doorlopende leerlijn ontwikkeld hebben, die ingezet wordt bij de kindgesprekken en een onderdeel is van het rapportfolio.

KIVA en Burgerschap

Hetzelfde kun je eigenlijk zeggen over hoe we gebruik maken van het anti-pestprogramma KIVA en over hoe wij aan de wettelijke verplichting voldoen om burgerschapsonderwijs te geven, dat aansluit bij de wettelijke verplichtingen, bij onze eigen daltonvisie en bij onze populatie. Ook daar is de keuze reuze als het over leer- en lesinhouden gaat. Expeditie Dalton helpt ons vervolgens de vaardigheden bij de kinderen te ontwikkelen hoe er op een ‘daltonmanier’ aan die inhouden gewerkt kan worden.

Voor het burgerschapsonderwijs hebben we doelen geformuleerd die we vertaald hebben naar concrete doelen, die geformuleerd zijn als doelen voor leerlingen. Door dat met elkaar te ontwikkelen, werden ook de dwarsverbanden met Expeditie Dalton duidelijk. Het helpt de hele dag door om bij alles wat je doet te werken aan de kernwaarden.

Leraren met lef

Om op zo’n integrerende wijze te werken en om onderwijs af te stemmen op wat er bij kinderen en in de wereld speelt, heb je wel teamafspraken nodig en leraren die samen vanuit hun visie en met lef willen werken. Dat betekent dat we (bijna) nooit methode-volgend werken. Al het materiaal – dus ook Expeditie Dalton (!) – zijn middelen in handen van leraren. En die zijn primair verantwoordelijk voor hoe onderwijs wordt vorm gegeven, dat past bij de specifieke groep kinderen waarmee ze werken. Leraren stemmen af. Ze moeten zelf een lijn aanbrengen en dat betekent dat we met elkaar aan de voorkant tijd moeten reserveren om met elkaar te doorleven wat we samen willen.

We werken steeds meer vanuit doelen en vanuit de weektaak en uiteraard met oog voor de kernwaarden. En als we het over die kernwaarden hebben en dat gaan vertalen naar de praktijk, pakken we Expeditie Dalton er bij. Elke periode kiezen we opdrachten die opgenomen worden in de periodetaken van de leerlingen en waarbij we Expeditie Dalton gebruiken.

Kinderen onderzoeken en brengen in praktijk

Expeditie Dalton geeft zelf aan dat het materiaal is, dat je kunt gebruiken vanaf groep 5. Maar doordat we er met het hele team kennis van genomen hebben, zie je dat het ook in de lagere groepen een impuls geeft om meer over het waarom van de manier van werken te praten.

Het leuke is dat Parkhurst, van wie er op bijna alle daltonscholen wel ergens een foto ‘hangt’, voor onze kinderen daarom niet meer een of andere ‘vage oma’ is. Zelfs onze onderbouwleerlingen weten dat zij die mevrouw is die het daltononderwijs bedacht heeft. Alle foto’s van Parkhurst, speciaal die van haar schooltje in Waterville en het verhaal hoe zij daar als onderwijzeres begonnen is, spreekt kinderen in hun beleving aan. En als ze dan ook Parkhursts stem nog horen…

Elementen uit Expeditie Dalton gebruiken we dus in de vakken. Zo is het stappenplan voor eigen onderzoek ook goed te gebruiken als kinderen onderzoek gaan doen bij de andere vakgebieden.

Het helpt ons ook bij het (laten) kiezen van leerlingen voor de leerlingenraad. Zij voelen zich verantwoordelijkheid voor hoe we op school werken, mede doordat we met Expeditie Dalton aandacht schenken aan onze ‘daltonmanieren’. De kinderen van de leerlingenraad leiden nu de nieuwe kinderen met hun ouders op school rond en weten prima te verwoorden wat er in de lokalen, in de gangen en de hal te zien is en waarom dat het werk op school zo georganiseerd is. We hebben mede op basis van Expeditie Dalton met hen op flappen geïnventariseerd wat ze bij rondleidingen zouden kunnen vertellen en op basis daarvan een hand-out voor de rondleidingen gemaakt.

Integreren en reflecteren

Expeditie Dalton biedt ons een rode draad om dat wat we doen meer te integreren en op elkaar af te stemmen. Het helpt ons om op school meer dezelfde taal te spreken en om samen beter dwarsverbanden te leggen tussen inhouden en werkwijzen. Zo wordt het behapbaar om meer vanuit onze daltonvisie te werken.

We zien het nut en de noodzaak van de digitale leeromgeving, maar het is zeker waar dat we erover moeten blijven praten, periodiek met elkaar reflecteren en met elkaar inventariseren wat een ieder eruit haalt en hoe het gebruikt wordt én zelfs met elkaar nadenken over hoe het materiaal nog beter ingezet kan worden. Er is wel heel veel praktisch en aanschouwelijk materiaal. In eerste instantie denk je dat het wel een onsje minder had gekund. Je moet dus keuzes blijven maken. Niet alles moet! Niet alles kun je zelfs! Alles bij elkaar is het veel en groot. Dus moeten we daar in het team veel over blijven praten. Het gaat niet om maximaal, maar om optimaal. Expeditie Dalton helpt ons om beter te worden.

Het grappige is dat we nu ook bij nieuwe onderwerpen die we in teamverband aan de orde stellen – de nieuwe kerndoelen, ouderbetrokkenheid, taalonderwijs, burgerschap – de link met Expeditie Dalton leggen. Zo leggen we steeds beter dwarsverbanden en kunnen we bij tal van onderwerpen werken met onze visie voor ogen. Door zo zaken met elkaar te verbinden, sparen we ook tijd en energie.

Expeditie Dalton is daarom voor ons een bron van informatie geworden. Daarin ligt de kracht. We verdiepen er onze werkwijze door, omdat je er eigenlijk steeds nieuwe dingen in ontdekt: werkvormen, inhouden, materialen. Dat zien we ook als de kracht. Ben je ‘het’ even kwijt, dan is Expeditie in te zetten als een bron van informatie, zowel voor leraren als voor kinderen.

Het zal duidelijk zijn dat het bij ons op school allang niet meer zoiets van ‘moeten we dit’ is? Expeditie Dalton zet aan het denken en zo word je zelf ook weer nieuwsgierig. Er is nog meer uit te halen dan we al doen, meer uit te pluizen om het werk dat we doen, te verbinden. Voor het komende jaar willen we onderzoeken of leerlingen Expeditie Dalton nog meer zelf gaan gebruiken. Daartoe biedt de omgeving zeker mogelijkheden, dat wordt zelfs gepropageerd, maar we merken dat het tot nu toe vooral gebruikt wordt op initiatief van de leraren. Kinderen die eigen onderzoekjes doen, hun eigen leervragen over de daltonwerkwijze en het eigen leren hebben en daar ideeën en materialen voor zoeken? Het zit allemaal in Expeditie Dalton. Als we dat uitbouwen, zal het nog levendiger worden gebruikt. Het mooie is dat er bij ons vast wel een collega is, die dat gaat uitproberen en met enthousiaste verhalen andere collega’s uitdaagt om ook te experimenteren.

Hetty Lijftogt, Alja de Lange, Nicole Pot-Naber *)

*) Nicole Pot-Naber is directeur van daltonschool De Branink in Laren (Gld); Hetty Lijftogt is daltoncoördinator en leraar groep 8 en Alja de Lange is daltoncoördinator en leraar groep 6.

Lijftogt, H., de Lange, A., & Pot-Naber, N. (2025). Wie is die oma? Dat is de mevrouw die het daltononderwijs bedacht heeft. Hoe Expeditie Dalton helpt om ‘op z’n daltons’ te werken. DV13(20).